فهم «میدان» بر مبنای اطوار معنایی آن

در این مقاله هدف فهم وجوهی از چیستی فضای «میدان» است که، در بستر زبان فارسی، به مثابه مظهری از زندگی فارسی زبانان، قابل بررسی است، و تحقق این مهم فقط با تعمق در واژه «میدان» و جست وجوی اطوار معنایی آن امکان می یابد. به این منظور، به سراغ واژه نامه های فارسی و متون تاریخی رفته ایم و اطوار معنایی «میدان» را با بهره مندی از فنون حیطه زبان شناسی چون یافتن حوزه های معنایی، کشف روابط مفهومی، و درک استعاره ها جست وجو کرده ایم. با استنباط ریشه ها، معنی ها، ترکیب ها، مفاهیم مرتبط (مترادف و متناظر و متقابل)، و استعاره های «میدان»، این مفهوم را در درون شبکه ای از مفاهیم جای داده و معنادار کرده ایم و به روش تفسیری، چیستی آن را روشنی بخشیده ایم. شبکه مفاهیم «میدان» زمان مند است و با گذر زمان تحول می یابد. با بررسی تحولات این شبکه به جست وجوی تاریخ مفهوم «میدان» پرداخته ایم و در روند تحولات آن مطالعه کرده ایم. مبتنی بر نتایج حاصل شده، «میدان»، به مثابه فضایی عمومی، حوزه های معنایی متعددی را شامل می شود که بر انواع مختلفی از کارکردها و صورت های آن دلالت می کنند و ضمن روشن کردن نقش و غایت «میدان»، از انعطاف این مفهوم خبر می دهند. میدان، در کلان ترین تعبیر، عرصه باز و گشاده ای بوده که مجالی برای رویدادهایی بسیار متفاوت فراهم می آورده است، از خریدوفروخت، به مثابه امری روزمره و دایمی، تا برگزاری مراسم ویژه در ایامی خاص که بزنگاه مواجهه شاه و اعیان با رعایا می شده و سازوکار قدرت را تثبیت می کرده است. «میدان» ظرفی بوده که فرصت نمایاندن و عیان شدن، هنرنمایی، و رقابت را فراهم می آورده و صحنه ای برای نمایش و داوری ترتیب می داده است. بررسی تاریخ این مفهوم، در دل شبکه مفاهیمش، از تحولی حکایت می کند که در تحول صحنه نمایش «میدان» ریشه دارد، وقتی مردم از تماشاچیان نمایش اعیان به بازیگران صحنه تبدبل می شوند و میدان «عرصه اجتماع» ایشان خواهد بود.