چیستی و مبادی عمل در فلسفه عمل صدرالمتالهین

از نظر فیلسوفان صدرایی، عمل ارادی انسان، حرکتی است ناشی از تاثیر شناخت قوای ادراکی انسان در امور بیرونی که این تاثیر از طریق اراده یا قصد پدیدآمده در نفس انسان، صورت می‌گیرد. نقطه شروع عمل انسانی، همان آغاز شکل‌گیری بعد فرامادی (نفس) در انسان است. طبق این تصویر، مبادی عمل انسانی عبارتند از شناخت، شوق و اراده. در کارهای ارادی و غیرارادی انسان، این خود نفس است که در حرکت است. این حرکت جوهر نفس، جزیی از طرح عظیم حرکت جوهری است که در کل عالم طبیعت و آنچه به آن تعلق دارد، در جریان است. عمل و کار ارادی انسان، حرکت جوهری دیگری است که در متن این حرکت ضروری نفس، شکل گرفته، می‌تواند حرکت و انقلاب دایمی نفس را به سوی معشوق اصلی، تشدید کند تا در اثر این تشدید، انسان به کمال لایق خود نایل شود یا به ورطه انحطاط درافتد. غایت نهایی عمل ارادی انسان، رسیدن به نزدیکترین درجه به خداوند (قرب) است که دارای دو بعد است: یکی برخورداری از شدیدترین علم نسبت به همه موجودات و مراتب عالم و دیگری تجرد در ذات و در فعل از ماده. هر حرکتی در عالم، به فیض حق صورت می‌پذیرد ولذا کار ارادی انسان نیز به مدد فیض دایمی خداوند انجام می‌پذیرد. بدون آنکه اختیار انسان لطمه‌ای ببیند.