بازشناسی چارچوب نظری رویکرد حفاظتی منظر شهری تاریخی

سرعت توسعه در شهرهای تاریخی و افزایش پیچیدگی کارکردهای شهری در دهه های اخیر سبب ایجاد تغییرات بسیار در محدوده تاریخی شهرها و رویارویی جریان های حفاظت و توسعه شده است. رویکرد «منظر شهری تاریخی» به مثابه رویکردی متاخر در حوزه حفاظت شهری با هدف تحقق حفاظت و توسعه یکپارچه و توامان و ارتقای سطح کیفی بهره وری فضاهای شهری مطرح شده است. این رویکرد ارزش محور هم چون لنزی است که از درون آن به شهر کنونی نگریسته می شود و بر نقش انسان و جامعه در پدید آوردن کالبد شهر تاکید دارد. مفهوم منظر شهری تاریخی بیش تر رویکردی برای طراحی شهری و مدیریت آن بر اساس درک بافت طبیعی، فیزیکی و اجتماعی شهر است. هدف مقاله، بازشناسی چارچوب نظری منعطف در جهت حفاظت شهری بر مبنای رویکرد منظر شهری تاریخی است. برای این منظور از یک سو، اسناد، کنوانسیون ها و بیانیه های بین المللی مرتبط و از سوی دیگر، نظریه های صاحب نظران و متون مرتبط مورد بازخوانی و واکاوی قرار گرفته اند و با بهره گیری از روش تحقیق کیفی و راهبرد استدلال منطقی و تکنیک تحلیل محتوا به بازشناخت مفاهیم پایه ای رویکرد حفاظتی منظر شهری تاریخی شامل اهمیت معنایی یا به عبارتی ارزش های ملموس و ناملموس، اصالت، یکپارچگی و مولفه های تعیین کننده آن ها پرداخته شده است. در رهیافت منظر شهری تاریخی گام نخست به دست آوردن شناختی جامع از ابعاد مختلف شهر و ارزش های ملموس و ناملموسی است که در طول زمان آن را شکل داده اند. این رهیافت با حفاظت از ارزش ها و اصالت و یکپارچگی شهر در کالبد کنونی آن، از توسعی بی رویه جلوگیری کرده و با تاکید بر نقش جامعه در زندگی شهری پیوندی نویی بین گذشته و حال شهر ایجاد می کند. حفاظت شهری بر پایه رویکرد منظر شهری تاریخی، پاسخ گوی تداوم و پویایی شهر به صورت توامان است. این امر با در نظر گرفتن لایه های تبیین کننده اهمیت معنایی شهر تاریخی و احترام و توجه به زمینه شهری، حفاظت را به محرکه ای برای توسعه موثرتر تبدیل می کند که موجب تغییرات پایدار در شهر می شود. با توجه به مشکلات کنونی در مدیریت شهرهای تاریخی ایران از جمله تقابل حفاظت و توسعه در سطوح مختلف کلان تا خرد توجه به این رویکرد در حفاظت و مدیریت شهرهای تاریخی ایران اهمیت به سزایی دارد.