«ذهن و عین» در فلسفه فارابی

بحث از ذهن و عین و نسبت میان این دو، گذشته از رواج آن در فلسفه متقدم به ویژه فلسفه اسلامی، از مباحث جدید در فلسفه و معرفت شناسی نیز می باشد. در نوشتار حاضر، در ذیل این مبحث، به مسایل مهم و کلیدی همچون قصدمندی ذهن، نسبت ذهن و عین، و نهایتا معقولات یا مفاهیم ثانیه از منظر فارابی پرداخته خواهد شد. فارابی در آثار و متون مختلف خویش، کمابیش به بحث از مسایل فوق توجه داشته است. می توان از آثار و متون وی چنین استنباط کرد که او در بحث از قصدمندی ذهن، معرفت (ذهن) را ناظر به متعلق آن (عین) دانسته؛ همچنین تبیین قابل توجهی از نسبت ذهن و عین یا به تعبیری عالم و معلوم به دست داده؛ و برای نخستین بار در فلسفه اسلامی به معقولات ثانیه توجه کرده و آشکارا آنها را از معقولات اولیه تفکیک نموده است؛ هرچند متعرض معقولات ثانیه فلسفی که نزد فلاسفه اسلامی بعدی خلاء ذهن و عین را پرمی کنند، نشده است. فارابی در عمده این مباحث، نقش اعداد و زمینه سازی داشته، از این جهت بر فلاسفه اسلامی بعدی ازجمله ابن سینا، نصیرالدین طوسی و صدرالمتالهین تاثیر گذاشته است.