کارکردها و تحولات بلاغی عنصر «رنگ» در گذر از سبک های شعر فارسی

تحلیل و تشخیص عناصر سبکی جز با جزیی نگری در بسامد خروج از نرم زبان حاصل نمی شود. این جزیی نگری نیازمند بررسی جزییات ادبی، زبانی و فکری یک متن ادبی است. عنصر رنگ یکی از مواردی است که کیفیت استفاده بلاغی و معنایی آن در سبک ها و دوره های مختلف ادبی متغیر و متفاوت است و با بررسی کارکردها و تحولات بلاغی این عنصر تصویرساز می توان دگردیسی سبکی را نشان داد. ازآنجایی که دگردیسی های سبکی جز با در نظر گرفتن پیکره ای وسیع چندان دقیق و ممکن نیست، لذا با در نظر گرفتن پنج سبک شعر فارسی و از هر سبک سه شاعر برجسته، به موضوع مذکور پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که در سبک خراسانی ترکیبات وصفی حاصل از رنگ ها در امور حسی و اغلب با عناصر طبیعت است. شگردهای غالب در این سبک استفاده از تشبیه و استعاره و کنایه است. در سبک بینابین بسامد ترکیبات انتزاعی بیشتر و کارکردهای کنایی، تمثیلی و نمادین، در حوزه عرفان و مسایل اجتماعی (با ظهور سنایی) بیشتر است. در سبک آذربایجانی صنایع بدیعی و بیانی به اوج خود می رسد و رنگ «ازرق» دستمایه آفرینش ایهام، استعاره و کنایه با بسامد بالا می گردد. در این سبک، هفت پیکر جایگاهی ویژه دارد چون از نمادگرایی اسطوره (در رنگ ها) نیز استفاده می کند. در سبک عراقی نیز اغلب ترکیبات حسی نیز برای تبیین مفاهیم ذهنی به کار می روند. ایهام، استعاره و نماد از شگردهای غالب در کاربرد رنگ هاست. در سبک هندی ترکیبات عینی بیشتر است و در میان شگردهای بلاغی، اسلوب معادله، تشبیه و حسن تعلیل بسامد بیشتری دارد.