نقد و توجیه نقش دلیل عقلی در تفسیر گزاره های حقوقی

در فرایند فهم متن، عوامل بسیاری دخیل اند که در این پژوهش، نقش دلیل عقلی به معنای رایج در دانش اصول استنباط به عنوان یکی از این عوامل در فرایند فهم گزاره های حقوقی بررسی شده است. دلیل عقلی در اصول استنباط معمولا به عنوان منبع استنباط حکم مطالعه می شود، اما کارکردهای دیگری هم دارد که نقش ادراکی و تفسیری آن از این قبیل است. به کارگیری عقل در تفسیر گزاره های حقوقی، از یک سو نیازمند توجیه ضرورت و تبیین آثار آن بوده و از سوی دیگر مستلزم پاسخگویی به ایرادات منتقدان است که این مقاله در مقام بررسی این موارد قرار دارد. کلیدی ترین وجه ضرورت نظریه دخالت دلیل عقلی در تفسیر متن قانونی حجیت دلیل عقلی به واسطه قطع آور بودن آن است. از مهم ترین آثار پذیرش دخالت دلیل عقلی به رسمیت شناخته شدن دلیل عقلی به عنوان یکی از منابع علم حقوق است و از بارزترین چالش ها و ایرادات وارد بر این نظریه علاوه بر نبود معیار به منظور سنجش عقل و دلیل عقلی، تعارض میان تفسیر عقلانی و نظریه تفسیری قصدگرایی - مطروح در دانش هرمنوتیک- است؛ با این توضیح که ممکن است ایراد شود که دخالت دلیل عقلی به عنوان عامل خارجی، مفسر را از کشف و استنباط مراد قانون گذار منحرف می سازد. بنابراین سعی شده است ضمن رد ایراد نسبی بودن احکام دلیل عقلی اثبات شود پذیرش نقش دلیل عقلی در تفسیر قانون، به معنای نادیده گرفتن جایگاه قانون و قانون گذاری نخواهد بود.