ساختار، ویژگی‏‏ها و کارکردهای ژانر طبقات‏‏‏‏الصوفیه با تاکید بر طبقات‏الصوفیه سلمی و خواجه عبدالله انصاری

مجموعه میراث گران‏بهای ادبیات عرفانی را، با وجود تنوع مضامین و موضوعات، می‏توان در دسته ‏بندی کلی متون تفسیری و آثار تعلیمی و شرح‏ حال‏ نویسی طبقه ‏بندی کرد. این آثار ازنظر موضوعی همپای نمونه‏ های غیرعرفانی خود حرکت کرده است؛ اما شیوه و سبک صوفیه در ورود به این موضوعات همواره ویژه خود بوده است. این پژوهش برای شناسایی شاخه‏ای از مجموعه تذکره‏ نویسی عرفانی با عنوان متون «طبقات ‏الصوفیه» و تبیین جایگاه ژانریک این آثار انجام شده است. بررسی سیر تاریخی طبقات ‏نویسی و به‏ ویژه طبقات‏ الصوفیه ‏نگاری و ارزیابی نمونه‏ های موجود نشان می‏دهد که می‏توان دو اثر طبقات ‏الصوفیه ابوعبدالرحمن سلمی نیشابوری و طبقات‏ الصوفیه خواجه عبدالله انصاری را به‏ترتیب کامل‏ترین و بهترین نمونه‏ ها در این گونه ادبی عرفانی دانست. همچنین با مقایسه اجمالی طبقات ‏‏الصوفیه با گونه ‏های مختلف ژانر تاریخ ‏نگاری و تذکره‏ های عرفانی و مطالعه ویژگی‏های نمونه ‏های برتر می‏توان فهمید جنبه ثبت و ضبط وقایع، طبقات ‏‏الصوفیه را به تاریخ ‏نگاری منسوب می‏کند و ویژگی شرح حال افراد، آن را به تذکره ‏نویسی پیوند می‏دهد؛ اما ساختار ویژه طبقات ‏‏الصوفیه و رسالت طبقه ‏بندی دوره‏ های عرفانی به همراه کارکردهای متعدد این گونه خاص مانند ارشاد و تعلیم صوفیه، انتقال ارزش‏ها و باورهای اجتماعی و فرهنگی دوره‏های مختلف، بیان آداب ‏و رسوم اجتماعی و فرقه‏ای و غیره اهمیتی بالاتر از ثبت وقایع و شرح‏ حال‏نویسی داشته است. این ویژگی‏ها به اندازه‏ ای بااهمیت و خاص است که طبقات‏ الصوفیه را ژانری مستقل در حوزه ادبیات عرفانی معرفی می‏کند.