اندیشه تساوی جویانه در جنبش قرمطیان

جنبش اجتماعی و مذهبی قرمطیان که طی سده های 3و 4 ه.ق /10 و 11م. در مناطقی از عراق عرب تا احساء گسترش یافت، با الهام از جنبش زنگیان و منشعب از فرقه اسماعیلیه ، و ظاهرا در ارتباط با گروه های دگراندیشی چون باطنیه و زنادقه و غلات شکل گرفت. رهبران این جنبش با هدف جذب نیرو و در مواردی معدود از جمله در کوفه، احساء و مولتان با ادعای برپایی جامعه آرمانی، حکومتی را تشکیل دادند که به زعم برخی محققان نمونه ای از یک نظام سوسیالیستی و مساوات طلبانه در تاریخ جوامع اسلامی بوده است.این پژوهش با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی و با یاری منابع معتبر تاریخی، به طرح این سوال پرداخته است که : قرمطیان تا چه اندازه و به چه نحوی ، توانستند به برقراری مساوات اجتماعی بین توده مردم اقدام کنند؟ در پاسخ به این پرسش، باید گفت که رهیافت ایدیولوژیکی برخی محققان و نادیده گرفتن ابعاد متعدد نهضت قرامطه باعث شده تا این حقیقت نادیده گرفته شود که تنها در بخشی از قلمروی فعالیت قرمطیان اندیشه تساوی گرایانه آن هم به شکل محدود، به میدان عمل آورده شد و تندروی و ناکارآمدی ثانویه قرامطه و تخریب وجهه آنها در جهان اسلام، مانع از اجرای سیاست تساوی اجتماعی در سطح وسیع شد. در واقع برداشت ناصواب اسلام پژوهان، درباره وجه دموکراتیزه جامعه قرمطی، بر مبنای پنداری است که از ذوق زدگی و همسان پنداری و در مجموع عدم درک کافی و عمیق از جنبش دگر اندیشانه قرامطه طرح مساله کرده است.