مفهوم یابی در تمدن پژوهی؛ نقد روش شناختی کتاب «تمدن رضوی»

مطالعات تمدن پژوهی در قلمرو علوم انسانی کشور از رونق چندانی برخوردار نیست؛ به ویژه مسایل بسیاری وجود دارد که از زاویه رویکردهای مفهومی و روش شناختی پیرامون تمدن، نیازمند پژوهش است. از جمله این دست مسایل، مفهوم تمدن نوین اسلامی است. این مقاله به نقد پژوهشی کتاب تمدن رضوی می پردازد که می توان آن را در ذیل رویکردهای تمدن نوین اسلامی قرار داد؛ هرچند فاقد یک نگاه روش شناختی و علمی به مسئله است. پس از معرفی کتاب و سایر آثار نویسنده در این زمینه، به اهمیت مسئله تمدن نوین اسلامی اشاره شده و سپس به اجمال، اصول و مبانی نقد و تحلیل کتاب را بر می شمریم که شامل نگاه روش شناختی به مسئله و زاویه دید شاخصه های یک کتاب علمی پژوهشی است. تحلیل کتاب در دو قسمت نقد شکلی و نقد محتوایی با توجه به ابعاد امتیازات و کاستی ها دنبال و نشان داده می شود که با وجود امتیازاتی مثل طرح بحث تمدن نوین اسلامی، توجه به نقش تمدن سازی ایمه شیعی و انفعالی ندانستن نقش ایمه(ع) در تاریخ، اما دارای کاستی های ساختاری و روش شناختی است مانند: عدم تعین نظام مفهومی، نبود نظم منطقی، غیر استدلالی و غیر مستند بودن، پرش روش شناختی و فقدان جنبه تحلیلی. ضرورت تحلیل شبکه مفاهیم هم خانواده تمدن، ضرورت ترسیم و تبیین فلسفه تاریخ از منظر شیعی، اهمیت نقد روشمند متون تمدن پژوهی، توجه به نقش نسبت علم دینی با تمدن نوین اسلامی، ضرورت نگاه روش شناختی به مسئله تمدن و پایبندی به لوازم و اقتضایات این دست مطالعات، بخشی از نتایجی است که این پژوهش در پایان بر آن تاکید می ورزد.