تحلیلی بر نهادینه شدن مفهوم حقوق شهروندی در انقلاب مشروطه و تضمین موثر آن در انقلاب اسلامی

انقلاب مشروطه انقلابی بزرگ در نهادینه شدن مفهوم حقوق شهروندی بود که با گذار از جدال‎های صورت‎گرفته میان موافقان و مخالفان در تکوین آن، به‎انحراف کشیده شد. ازاین‎رو، پرسش این است که ضمن توجه به چالش‎های حقوق شهروندی در انقلاب مشروطه، تضمین انقلاب اسلامی جهت برون‎رفت از آنها چیست؟ این مقاله با روش تحقیق تطبیقی، درصدد مقایسه دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در زمینه حقوق شهروندی به منظور پاسخ به پرسش مذکور است. فرضیه اصلی بر این مبنا استوار است که در عصر مشروطه بروز اختلافات میان نخبگان و انحراف افکار عمومی مانع تکوین حقوق شهروندی شد، و در انقلاب اسلامی قانون‎گذار اساسی ضمن توجه به قواعد فقهی، راه‎های بسط و تکوین این مفهوم را مد نظر خود قرار داده است. مهم‎ترین یافته‎ ها حاکی از آن است که در عصر مشروطه از حیث نظری، علاوه بر اختلافات موجود، از حیث کیفیت و کمیت عملیاتی شدن متمم قانون اساسی نیز سلطنت مطلقه مانعی جدی به‎شمار می‎رفت. بنابراین، پس از انقلاب اسلامی، جهت جبران این‎گونه کاستی‎ها، توجه به فقه و موازین اسلامی به‎ عنوان یکی از راه‎های تضمین حقوق شهروندی در نظام‎های پیشین و برون‎رفت از چالش‎های آن، مد نظر حقوق اساسی جمهوری اسلامی قرار گرفت.