تقریر ابتکاری نصیرالدین طوسی از برهان صدیقین و بازتاب های آن در کلام اسلامی

در میان برهان های خداشناسی ارایه شده در فلسفه و کلام اسلامی «برهان صدیقین» به سبب ویژگی های خاص خود جایگاهی منحصر بفرد دارد. این برهان که نخستین بار از سوی ابن سینا مطرح شد با اقبال فیلسوفان و متکلمان پیرو او مواجه گردید و شماری از آنان کوشیدند تقریرهایی تازه از آن را ارایه نمایند. از جمله، خواجه نصیرالدین طوسی (د: 672 ه‍.ق.)، در رساله فصول تقریری تازه مهمی از برهان صدیقین را مطرح نمود که به گواهی برخی از متکلمان، ابداع وی به شمار می آید. تقریر تازه خواجه نصیر از برهان صدیقین و نیز تاثیرها و بازتاب های بعدی آن در مکتوبات فلسفی _ کلامی تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته است و بدین سبب سهم قابل ملاحظه خواجه در تطور و تنوع برهان صدیقین در فلسفه و کلام اسلامی نادیده انگاشته شده. در پژوهش حاضر پس از اشاره به تقریرهای متداول برهان صدیقین در دوره محقق طوسی، از رهگذر مقایسه تقریر نوآورانه وی از برهان صدیقین با تقریرهای پیشگفته، ابعاد ابتکاری تقریر خواجه نشان داده می شود. همچنین، با تتبع در نگاشته های کلامی امامیه و اشاعره این نکته ثابت می شود که تقریر نوین خواجه با استقبال شایان توجه متکلمان امامی و اشعری پس از وی روبرو شده است به گونه ای که بسیاری از آنان به بازگفت یا ارایه تقریرهایی مشابه آن پرداخته اند.