بررسی کارایی مصرف نیتروژن و عملکرد گندم تحت تاثیر مدیریت کاربرد کود و تناوب زراعی

تناوب زراعی یک توالی سالیانه محصولات است که در همان زمین رشد می کنند. تناوب خوب محصول، یک جایگزینی منظم از طبقات مختلف محصولات کشاورزی است. تناوب زراعی باید به گونه ای انجام شود که بتوان بازده زیادی را به دست آورد و مزرعه را با کم ترین هزینه آماده نمود و خاک را حاصلخیز کرد. گیاهان زراعی خانواده حبوبات در تناوب زراعی می-توانند به دلیل افزایش نیتروژن در دسترس خاک و سایر مزایای زراعی بهره وری محصولات زراعی بعدی را بهبود ببخشند. با این حال، میزان این اثر با شرایط محیطی ، شیوه های مدیریت کشاورزی و گونه های حبوبات متفاوت است. همچنین، حبوبات می توانند با تقویت تشکیل و تثبیت خاک دانه های خاک از کربن آلی خاک در برابر معدنی شدن محافظت کنند. لذا، به منظور بررسی کارایی مصرف نیتروژن، رشد و عملکرد گندم تحت تاثیر مدیریت کود و پیش کاشت با گیاهان زراعی این آزمایش انجام شد.

آزمایشی دوساله طی سال های زراعی 92-1391 و 93-1392 به صورت فاکتوریل و بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان اجرا شد. فاکتور اول تناوب در دو سطح نخود و ذرت (علوفه ای) و فاکتور دوم سطوح مختلف کود اوره در 6 سطح (0، 40، 80، 120، 160 و 200 کیلوگرم در هکتار) بود. عملیات برداشت محصول در تیر 1392 و 1393 انجام شد. تجزیه واریانس داده ها توسط نرم افزار آماری SAS نسخه 2/9 صورت گرفت.

نتایج آزمایش نشان داد که تقریبا تمام صفات مورد ارزیابی گندم تحت تاثیر تیمارهای تناوب و کاربرد کود نیتروژن قرار گرفتند. اما، هیچ کدام از صفات گندم تحت تاثیر اثر متقابل تناوب × کود نیتروژن قرار نگرفتند. بیش ترین میزان عملکرد بیولوژیک (1486 گرم در متر مربع)، عملکرد دانه (675 گرم در متر مربع) و درصد پروتیین دانه (70/13 درصد) در تناوب نخود مشاهده شدند. تناوب در مقایسه با ذرت صفات عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه و درصد پروتیین دانه گندم را به ترتیب حدود 17، 21 و 18 درصد بهبود بخشید. طبیعی است که با توجه به بهبود شرایط فیزیکوشیمیایی خاک بعد از کشت حبوباتی مثل نخود ویژگی های رشدی و عملکرد گیاه بعدی (در اینجا گندم) بهتر شود. در بین سطوح کود، کم ترین میزان عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و نیز درصد پروتیین گندم در عدم مصرف اوره به دست آمد (به ترتیب حدود 1102 و 417 گرم در متر مربع و 06/11 درصد). همچنین، بیش ترین میزان عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و نیز درصد پروتیین در مصرف 200 کیلوگرم در هکتار اوره به دست آمد (به ترتیب حدود 1544 و 775 گرم در متر مربع و 24/13 درصد)، اما مقادیر به دست آمده در این تیمار با تیمار مصرف 160 کیلوگرم در هکتار اوره اختلاف معنی داری نداشت. یکی از شناخته شده ترین اثرات کودهای نیتروژنه، بهبود صفات رشدی و عملکرد محصولات است. بالاترین کارایی مصرف نیتروژن نیز، در پیش کاشت نخود و کم ترین سطح مصرف کود مشاهده شد. در این مطالعه صفات رشد و عملکرد گندم از قبیل ارتفاع بوته، شاخص کلروفیل، اجزای عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و دانه، شاخص برداشت و درصد پروتیین دانه به دلیل کاربرد اوره افزایش یافت.

به نظر می رسد در زراعت گندم برای کاهش مصرف کودهای نیتروژنه و کمک به سلامت محیط زیست استفاده از پیش کاشت حبوبات مثل نخود راه حل مناسبی باشد. همچنین، توجه به سطوح کودی بهینه و عدم مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی به پایداری کشاورزی کمک شایانی خواهد نمود.