تاثیر شرایط تنش آبی بر عملکرد، شاخص برداشت و عقیمی خوشه در ژنوتیپ های گندم (Triticum aestivum .L) در شرایط گلخانه ای

گیاهان در شرایط مزرعه ای در معرض تنش خشکی قرار دارند. وقوع این خشک سالی ها، اثر بسیار زیان باری را بر بخش های کشاورزی و اقتصادی کشور تحمیل کرده است. پاسخ گیاهان به تنش خشکی به نوع، شدت تنش، مدت تنش، گونه گیاهی و مرحله وقوع تنش بستگی دارد. تحقیقات نشان داده است که تنش رطوبت قبل از پنجه زنیموجب کاهش تعداد پنجه بارور می شود. تنش در مرحله تلقیح گل ها وزن و تعداد دانه را کاهش داده و باعث عقیمی خوشه می شود و تنش رطوبت در طول دوره پر شدن دانه تولید دانه های چروکیده می کند. هدف از این مطالعه بررسی اثر حالت های مختلف تنش آبی بر عملکرد، اجزای عملکرد و عقیمی انتهایی خوشه در ژنوتیپ های گندم بود.

به منظور بررسی تاثیر سه رژیم متفاوت تنش خشکی بر عقیمی گندم و عملکرد دانه، سه آزمایش جداگانه یکی تحت شرایط بدون تنش، تنش در مرحله تقسیم زایشی (مراحل 40-49 زیداکس) و شرایط مداوم تنش تا 30% ظرفیت زراعی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و ده تیمار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال 1398 انجام شد. ارقام مورد بررسی در این آزمایش شامل الوند، روشن، بک کراس روشن، ژنوتیپ های در دست اصلاح Ehdaei 81 ، Ehdaei 82 ، Ehdaei 79، ژنوتیپ های خارجی Oxley، ChineseSpring ، 604 و ژنوتیپ DN11 بودند.

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که از لحاظ اکثر صفات، بین ژنوتیپ ها اختلاف معنی دار وجود داشت. عکس العمل ارقام گندم در سه آزمایش متفاوت بود ولی تنش خشکی در همه ی انواع تنش ها موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. تحت شرایط تنش در مرحله میوز و تنش در 30% ظرفیت زراعی، بیشترین میزان عملکرد دانه را ژنوتیپ اکسلی (به ترتیب 3/53 و 3/35 گرم در بوته) به خود اختصاص داد و ژنوتیپ 604 بیشترین تعداد بذر بارور و کمترین مقدار گلچه عقیم را تولید نمود. بیشترین میزان شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی در شرایط تنش در مرحله میوز و تنش 30% ظرفیت زراعی در ژنوتیپ های Ehdaei 81 و Ehdaei 79 به ترتیب با میانگین 0/57 و 0/51 مشاهده شد.

تنش خشکی در همه انواع تنش موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. در اثر وقوع تنش تعداد گلچه عقیم افزایش و عملکرد کاهش یافت. تنش در مرحله میوز تاثیر بسزایی در افزایش شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی و شاخص عقیمی کل داشته است و تنش 30% ظرفیت زراعی در کاهش عملکرد دانه و شاخص برداشت و افزایش تعداد پنجه های عقیم در ژنوتیپ های گندم موثر بوده است. واژه های کلیدی: گندم، شرایط متفاوت آبیاری، عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص عقیمی.