تجزیه عنصری سکه های نقره هرمزد چهارم ساسانی، ضرب شده در بیشاپور به روش پیکسی (PIXE)

دوره شاهنشاهی «هرمزد چهارم» ساسانی (579-590م.) را باید دوره ای پر از جنگ و درگیری با سایر دولت ها و اقوام همسایه دانست. در اینجا سکه ها را می توان سندی ارزشمند در داده های باستان شناختی دانست که مانند متون با هدف خوانش مجدد ایجاد نشده اند؛ از این رو، تجزیه عنصری سکه های این دوره، به خصوص با استفاده از شیوه دقیق و غیرمخرب پیکسی، می تواند اطلاعات ارزشمندی درباره شرایط سیاسی-اقتصادی در اختیار گذارد تا تحلیل بهتری از شرایط آن عصر ارایه گردد. از آنجا که شهر بیشاپور، شهری مهم و با ثبات در آن عصر است و یکی از فعال ترین ضرابخانه ها در آن قرار داشته، به عنوان نمونه در این پژوهش انتخاب گردید. سکه های هرمزد چهارم، ضرب بیشاپور در 10 سال مختلف به ضرب رسیده؛ به همین دلیل از هر تاریخ تعداد دو سکه برای آزمایش انتخاب گردید و علاوه بر آن نیز تعداد دو سکه از «خسرو اول» (531-579م.) و دو سکه از «خسرو دوم» (591-628م.) نیز به جهت مقایسه، بدان افزوده شد. پرسش های اصلی این پژوهش عبارتنداز: 1- تجزیه عنصری سکه های هرمزد چهارم ضرب بیشاپور، چه تحلیلی از ساختار عنصری سکه ها ارایه می دهد؟ 2- قدرت اقتصادی و سیاست های پولی دوره هرمزد چهارم در مقایسه با دوران خسرو اول و خسرو دوم با تکیه بر سکه های ضرب بیشاپور، چگونه بوده است؟ در نتیجه مشخص گردید که مقدار میانگین خلوص نقره این سکه ها 95.25% بوده و مقدار 3.08% مس جهت عیار نمودن به فلز سکه ها افزوده شده و هم چنین با توجه به وجود عنصر سرب (0.05%) و طلا (0.90%) در این سکه ها مشخص نمود که معادن نقره مورداستفاده، درواقع معادن سرب و از نوع سروزیت1 بوده است. علاوه بر آن، پایین تر بودن خلوص نقره، بالا بودن مقدار مس و بیشتر بودن تنوع عنصری سکه های هرمزد چهارم، نشان داد که کیفیت سکه های آن دوره از سکه های دوران خسرو اول و خسرو دوم پایین تر بوده است.