بازپژوهی دیدگاه سنت گرایان و مستشرقان درباره کنش و واکنش و حیانی

مسلمانان و غیر مسلمانان از دیرباز به چگونگی وحی الهی بر پیامبران و به ویژه حضرت محمد(ص) توجه داشته اند و پاسخ ها و نظریاتی در طول قرون و اعصار در این باب بیان شده است. برخی از این نظریات وحی را مفهومی غیر مادی و دسته ای از معانی دانسته اند که به پیامبر وحی شده و ایشان، آن را در قالب الفاظ ریخته و به مردم بیان کرده است؛ درمقابل، برخی به وحیانی بودن توامان الفاظ و معانی قرآن قایل اند. طبق آیات و روایات، وحی تنها معنا نبوده است؛ بلکه الفاظ قرآن نیز وحیانی اند؛ اما اینکه چگونه و در چه مرحله ای از نزول وحی، معانی به الفاظ تبدیل شده اند، خداوند این کار را مستقیما انجام داده یا جبرییل، در عالم ماده بوده یا عالم مجرد، ازجمله مسایل بررسی شده در این مقاله است. این تحقیق با استفاده از منابع مکتوب و به شیوه توصیفی، انتقادی و تحلیلی به نظریه ای می رسد که فرایند نزول وحی بر پیامبر در دو سطح مختلف رخ داده است؛ به این صورت که ابتدا خداوند محتوا و معانی را (با یا بدون واسطه جبرییل) بر قلب پیامبر وارد کرده و سپس این معانی و قول ثقیل با نظارت و کمک جبرییل به الفاظی تبدیل شده است که عامه مردم درک کنند و سبب هدایت مردم باشد.