پیکرگردانی و بن مایه های اسطوره ای آن در افسانه های خراسان (با تکیه بر چهار جلد از مجموعه ده جلدی)

پیکرگردانی یکی از مضامین پرکاربرد قصه‏ های عامه است که به تغییر شکل ظاهری، اساس هستی و هویت قانونمند شخص یا چیزی با استفاده از نیرویی ماوراءالطبیعی دلالت دارد. اشکال گوناگون پیکرگردانی و دلالت‏ های معنایی آن، در تفکر اسطوره‏ای بشر ریشه دارد. از این روی، در مقاله حاضر، برمبنای روش توصیفی تحلیلی و منابع اسطوره ‏شناسی ابتدا پیکرگردانی‏ های چهار جلد از مجموعه ده جلدی افسانه ‏های خراسان استخراج و دسته‏ بندی شده ‏است. سپس ارتباط هر نوع از پیکرگردانی ‏ها با بن‏مایه ‏های اسطوره‏ ای مورد واکاوی قرار گرفته ‏است. نتیجه این بررسی نشان می‏ دهد که در 79 قصه بررسی شده، 165 مورد پیکرگردانی وجود داشت که کارکرد‏های اسطوره‏ ای حیواناتی چون مار، شیر، کبوتر، خروس، آهو و غیره به شکلی نمادین در پیکرگردانی حیوانات سخنگو تجلی یافته ‏است. همچنین، دگردیسی اشیا به انسان در قصه‏ های عامه خراسان می‏ تواند بازتابی از تفکر اسطوره‏ ای جاندارپنداری یا آنیمیسم باشد. بن‏مایه اسطوره ‏ای جاودانگی و گیاه‏ تباری انسان در دگریسی انسان به گیاهانی چون هندوانه و نی، انار، نارنج و غیره انعکاس یافته ‏است. دگردیسی دیو و پری به صورت انسان و موجودات دیگر حاکی از نفوذ باورهای اساطیری ایرانیان درمورد اهریمنی بودن آن هاست.