تعیین آب مصرفی و بهره وری آب ارقام تجاری پنبه

مدیریت بهینه مصرف آب در محصولات زراعی نقش مهمی در کاهش اثرات کم‏آبی در مناطق خشک و نیمه خشک کشور دارد. در گیاه پنبه این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است چون دارای رفتار رشد نامحدود است و در صورت مصرف آب زیاد، احتمال غلبه رشد رویشی بر رشد زایشی و کاهش عملکرد وجود دارد. در نتیجه، ممکن است با وجود مصرف آب زیاد، عملکرد کاهش یابد. برتری روش آبیاری نواری به روش نشتی در زراعت پنبه در بیشتر نقاط جهان گزارش شده و است و در کشور ما نیز برتری این روش در بعضی مناطق گزارش شده است.علاوه بر مدیریت مصرف آب، انتخاب رقم‏هایی که در شرایط محدودیت آب عملکرد بالاتری داشته باشند، نقش مهمی در کاربرد بهره‏ورانه آب آبیاری دارد. با توجه به معرفی رقم‏های جدید توسط موسسه تحقیقات پنبه کشور و نیز افزایش تعداد رقم‏های وارداتی، در این پژوهش تعدادی از رقم‏های خارجی و داخلی از نظر عملکرد وش و کارایی مصرف آب در شرایط معمول و آبیاری بهره‏ورانه مقایسه شده‏اند تا ارقام برتر برای سطوح تجاری به کشاورزان پیشنهاد شوند.

مواد و روش ‏ها: 

این آزمایش به صورت کرت‏های خرد شده در قالب طرح بلوک های تصادفی با سه تکرار در دو سال‏ زراعی 1400 و 1401 اجرا گردید. کرت‏های اصلی به آبیاری پس از 100 و 30 درصد تبخیر از تشتک (3897 و 6495 مترمکعب در هکتار به ترتیب کم‏آبیاری و آبیاری کامل) و کرت‏های فرعی به 13 رقم‏ پنبه شامل ارقام داخلی خرداد، گلستان، لطیف شایان، سپید، تابان، پرتو، B557 و خارجی لودوز، مای، ماکسا، لیدر، آمریکن ژنتیکس اختصاص داده شدند.

اثر تیمارهای آبیاری و ارقام بر کلیه صفات مورد بررسی معنی‏دار بود. برهم‏کنش تیمارها بر کلیه صفات غیر از تعداد شاخه زایا و کیل الیاف معنی‏دار شد. در سال اول آزمایش عملکرد رقم‏های گلستان و پرتو در شرایط آبیاری پس از 30 درصد تبخیر از تشت (6879 کیلوگرم در هکتار) و گلستان، B557 و خرداد در شرایط 100 درصد تبخیر بیش از سایر رقم‏ها بود (به ترتیب 5189 و 4967 کیلوگرم در هکتار). کمترین عملکرد در سال اول از دو رقم سپید و لودوز حاصل شد (به ترتیب 2754 و 2872 کیلوگرم در هکتار). در سال دوم آزمایش رقم‏ گلستان با عملکرد 6946 کیلوگرم در هکتار در آبیاری پس از 30 درصد تبخیر از تشت برتری خود را حفظ کرد و در شرایط تبخیر 100 درصد از تشت (کم‏آبیاری) هم این رقم بالاترین عملکرد را دارا بود (3872 کیلوگرم در هکتار). کمترین عملکرد از رقم‏ لودوز در شرایط آبیاری پس از 30 درصد تبخیر از تشت به دست آمد (757 کیلوگرم در هکتار). در سال اول آزمایش رقم گلستان در شرایط آبیاری پس از 30 در صد تبخیر از تشتک بالاترین کارایی مصرف آب را دارا بود (7/1 کیلوگرم به از هر متر مکعب آب آبیاری) و در تیمار 100 درصد تبخیر از تشتک رقم لودوز کمترین کارایی مصرف آب را داشت (12/0 کیلوگرم بر متر مکعب). در سال دوم با توجه به افزایش عملکرد بیشتر ارقام، کارایی مصرف آب نیز افزایش یافت. بیشترین کارایی مصرف آب به میزان 33/1 کیلوگرم به ازای متر مکعب آب مصرفی مربوط به رقم گلستان در سطح آبیاری پس از 30 درصد تبخیر از تشتک اندازه‏گیری شد. کمترین کارایی مصرف آب به میزان 47/0 کیلوگرم به ازای هر متر مکعب در رقم سپید و آبیاری پس از 100 درصد تبخیر از تشتک مشاهده شد. در دو سال انجام آزمایش، رقم‏های گلستان، تابان، خرداد و مای وشایان برتری نشان دادند.

نتیجه ‏گیری: 

رقم ‏های داخلی گلستان، خرداد و پرتو و رقم خارجی مای رقم‏های مناسبی برای کشت با آبیاری نواری در شرایط آزمایش هستند. در شرایط کمبود آب و اولویت بهره‏وری رقم‏های گلستان، خرداد، شایان، مای و تابان برتری دارند. رقم‏های لودوز و لیدر، از رشد رویشی شدیدی به‏ویژه در آبیاری کامل داشتند، در صورت کشت این ارقام، اقدامات مدیریتی مانند کاربرد تنظیم‏کننده‏های رشد، جلوگیری از ریزش اندام‏های زایشی و شناسایی شرایط آب و هوایی سازگار با فیزیولوژی و مرفولوژی آنها شایسته توجه جدی است.