تبیین دگردیسی تاریخی آموزه دوستی و محبت افلاطونی ارسطویی در اندیشه فارابی و طوسی (در عرصه روابط انسانی)

پرسش محوری جستار حاضر، توصیف و تحلیل تطور تاریخی آموزه دوستی (محبت) افلاطونی ارسطویی در آیینه اندیشه فارابی و خواجه نصیرالدین طوسی است. روش تحقیق، مطالعه تاریخی است که علاوه بر توصیف، به چرایی این تطور نیز میپردازد. بحث دوستی در اندیشه ارسطو در کتاب اخلاق نیکوماخوسی مطرح شده و رگه هایی از آموزه های افلاطونی در آن قابل مشاهده است. این بحث در فلسفه دوره اسلامی از جهاتی دچار دگردیسی شد، ازجمله از حیث تنوع محبوب (و بالاترین محبوب)، از حیث دامنه، یعنی فردگرایانه یا جامعه گرایانه بودن، و از حیث خودخواهی یا دیگرخواهی. از حیث تنوع محبوب، از دوستی بافضیلت به محبت نسبت به حکیم (خدا) رسیده است، از حیث دامنه، شاهد تغییر گفتمان از دوستی سیاسی اجتماعی، به محبت بمثابه نوعی خصلت درونی هستیم که آثار فردی و اجتماعی دارد، و از خودخواهی و دیگرخواهی گذر کرده و مطابق با قاعده سنخیت، به محبت از اویی (خدایی) رسیده است. تاثیرپذیری از آراء متفکرانی همچون فلوطین و همچنین نقش دین، فرهنگ، عرفان و واسطه هایی چون آراء ابن سینا، آثار ابن مسکویه و شیخ اشراق در تبیین این دگردیسی اهمیت دارد. مبانی خاص فلسفی و کلامی فارابی و طوسی و همچنین برخی آراء اخلاقی ایشان، مهمترین عامل برای تفسیر چرایی این دگردیسی است.