بررسی تطبیقی وجوه تعالی مفاهیم سوررئالیسم در رساله قشیریه

سورریالیسم دارای اصولی است که مهم ترین آن ها عبارتند از تخیل، نگارش خودکار، تصادف عینی، امر شگفت و جادو، خواب و رویا و... . هرچند این مکتب در اروپا مطرح شد و رسمیت یافت، اما پیش از آن نمودهایش در عرصه های مختلف هنری و از جمله ادبیات جهان دیده می شود. یکی از این عرصه ها، متون صوفیه زبان فارسی است که از مدت ها پیش، جلوه گاه نشانه های سورریالیسم بوده است؛ رساله قشیریه نیز یکی از این متون است. در اهمیت ویژگی سورریالیستی این کتاب باید گفت که هرچند رساله قشیریه جزو اولین متون تعلیمی عرفان است و نویسنده آن بسیار محتاط است که اثرش از امور شبهه ناک مانند خیال، شطح و نگارش خودکار- آن گونه که مدنظر سورریالیسم است- خالی باشد؛ اما با وجود این، ویژگی های سورریالیستی چون خواب و رویا، امر شگفت، دیوانگی و جنون، ناتوانی عقل، وحدت و نقطه علیا، نکوهش و رد دنیا، آزادی و... در آن برجسته است؛ در این میان مفاهیمی چون خواب و گشایش حقیقت، امر شگفت و کرامت، دیوانگی و رد دنیا از بسامد بیشتری برخوردار هستند. همچنین باید گفت تقریبا تمام مولفه های سورریالیستی این کتاب- مخصوصا نگارش خودکارو آزادی- تفاوت هایی اساسی با مفاهیم مشابه در اندیشه سورریالیست ها دارند؛ این وجوه تمایز و دقت و وسواس قشیری در طرح شرایط و مراحل سلوک، از تعالی اندیشه قشیری در مقابل مکتب سورریالیسم حکایت می کند.