نقد دیوان سالاری از طریق پردازش فضای رئالیستی در مجموعه داستان شب نشینی باشکوه غلامحسین ساعدی

مفهوم بوروکراسی از واژه فرانسوی Bureaucratie، متشکل از دو بخش Bureau به معنای میز کار و Cratie به معنای قدرت، گرفته شده است. ونسان دوگونه در سال 1759 این واژه را وارد دایره واژگان سیاسی-اجتماعی فرانسه کرد؛ معادل فارسی این واژه دیوان سالاری است که به طور کلی به سازمان یا اداره ای اطلاق می شود که در چهارچوب قانون عمل می کند. غلامحسین ساعدی در کتاب شب نشینی باشکوه، مجموعه ای از دوازده داستان کوتاه، از شیوه روایت ریالیستی بهره می گیرد و با محور قرار دادن نظام و زندگی دیوان سالاری در داستان هایش، با زبانی کنایی به نوعی آسیب شناسی روانی زندگی کارمندان می پردازد. او با خلق تصویرهای ریالیستی از شخصیت هایش در قالب بیمارانی روانی، حقیر و متوهم، از چهارچوب نظام اداری ایران در اواخر دهه سی شمسی انتقاد می کند. در مقاله حاضر قصد داریم از طریق پردازش فضای داستانی در چهار داستان شب نشینی باشکوه، خواب های پدرم، دایره درگذشتگان و مفتش ایدیولوژی فردی نویسنده در خلق تصویر ریالیستی-انتقادی اش از زندگی اداری را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. بدین منظور برای تحلیل فضای داستان از نظریه ژان وسژربه ، که بر پایه رابطه متقابلی بین انسان و فضا استوار است، بهره خواهیم جست. وسژربه بر این باور است که فضا نباید فقط به عنوان چهارچوب و دکور اثر دیده شود، بلکه باید در قالب یکی از شخصیت های اصلی داستان درآید. از نظر او تنها از همین طریق می توان با آنالیز فضا به معنای واقعی اثر دست یافت.