کتاب سنجی حوزه ساختواژه زبان فارسی (نگاهی به همبستگی های موضوعی)

با توجه به رشد سریع تولید اطلاعات در جهان امروز، مدیریت آنها تبدیل به ضرورتی گریزناپذیر شده است اگر متولیان علوم جدا مایل به توسعه آن حوزه علمی باشند مطالعات اطلاع سنجی می تواند زمینه ساز این مدیریت باشد. اطلاع سنجی از مهجورشدگی دانسته های مفید، رشد نامتوازن رشته ها، اجرای پژوهش های تکراری و تولید اطلاعات حشوآمیز جلوگیری کند، ضمن اینکه به تشخیص خلاهای پژوهشی مدد می رساند. در این راستا پژوهش حاضر به بررسی وضعیت پژوهشی و تولیدات علمی یکی از زیرشاخه های زبانشناسی فارسی یعنی ساختواژه زبان فارسی می پردازد. ساختواژه فارسی حوزه ای بسیار کاربردی به ویژه در زایاسازی ساختواژه زبان فارسی و از جمله در امر واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. این پژوهش در جستجوی پاسخ به این پرسش هاست: 1. توزیع تولیدات علمی حوزه ساختواژه زبان فارسی (در انواع مقاله، کتاب و پایان نامه) چه کمیتی دارد و در چه موضوعاتی است؟ 2. خلاءهای پژوهشی حوزه ساختواژه زبان فارسی کدامند؟ برای پاسخ به این دو پرسش، ابتدا با استفاده از روش کتابسنجی گرایش های موضوعی تولیدات علمی حوزه ساختواژه فارسی در فاصله سال های 1345 تا 1393 بررسی شد، سپس روند تحول موضوعی آن ها در همین دوره زمانی مطالعه شد. پیکره زبانی مورد بررسی در این پژوهش شامل 301 مقاله، 236 پایان نامه و 216 کتاب بود و بر اساس آنها کتابشناسی جامع ساختواژه زبان فارسی تهیه شد. یافته ها نشان داد که گرایش موضوعی پایان نامه ها بیشتر به سمت بررسی های ساختواژی درزمانی در آثار ادبی، فرایندهای واژه سازی و از جمله ترکیب بوده است. موضوع مقالات به ترتیب به ترکیب، وندها و موضوع کلی فرایندهای واژه سازی گرایش دارد در حالیکه کتاب های این حوزه بیشتر به موضوع اشتقاق(پسوندها)و ترکیب متمرکز هستند. انتشار مقالات ساختواژه در این دوره زمانی سیر صعودی داشته و بیشینه تولیدات مربوط به دوره 1393-1384 است. اما در مورد پایان نامه ها سیر رشد آثار در چهار دهه اول صعودی و بیشینه آثار در دوره 1383-1374 بوده که 104 مورد است و در دهه آخر(1384-1393) به 89 مورد کاهش یافته است. ضریب همبستگی موضوعی پایان نامه ها و مقالات از نظر آماری، همبستگی متوسط معناداری را نشان داد. پس از مرور تولیدات علمی حوزه ساختواژه فارسی موضوعات کارشده و کارنشده(خلاها) استخراج شدند. دو موضوع فرایندهای واژه سازی و ترکیب در هر دو بخش پایان نامه ها و مقالات به طور موازی رشد کرده اند. در موضوعات مطالعات واژه و تکواژ، ساختمان اجزای کلام، مطالعه موردی واژه شناسی، بررسی های تطبیقی ساختواژه فارسی، بررسی های درزمانی و آثار ادبی، زایایی، خلاقیت، واژه بست، اشتقاق، تصریف، شیوه املاء و ساختواژه و آموزش و فراگیری زبان، خلا پژوهشی مشاهده شد.