ارزیابی مسئولیت اخلاقی خواجه نصیرالدین توسی در نگارش آثار اعتقادی بر وفق عقاید فرقه اسماعیلیه

در اینکه خواجه نصیر آثاری را به نام بزرگان اسماعیلیه به رشته تحریر درآورده است و در آن کتاب‏ها به مدح و ستایش بزرگان این فرقه پرداخته تردیدی نیست. همچنین احتمال جدی وجود دارد که او در مدت حضورش میان اعضای این فرقه رساله‏هایی در تایید باورهای اعتقادی ایشان نگاشته باشد. اما خواجه دانشمندی مسلمان از شیعه دوازده امامی محسوب می‏شود و براساس مسیولیت اخلاقی مکلف به پاسداشت صحت عقاید هم کیشان خود است و اخلاقا نمی‏تواند عقاید فرقه منحرف را تایید و ترویج کند. از بیان صریح او در دیباچه بازنویسی شده اخلاق ناصری که اولین اثر وی در مدت اقامتش میان اسماعیلیان است چنین برمی‏آید که آزادی در انتخاب و اختیار در عمل که از شروط اصلی مسیولیت اخلاقی محسوب می‏شود در مدت حضور خواجه در میان این فرقه برای او وجود نداشته است. از این رو  نمی‏توان او را مسیول تبعات احتمالی نگارش آن کتاب‏ها در تایید باورهای این فرقه دانست. در نهایت شاید بتوان گفت این پرسش اخلاقی، سوال زمانه خواجه نصیر نبوده است و احتمالا او و مخاطبان هم‏عصرش چنین شرایطی [یعنی تنگنایی اخلاقی که خواجه در آن قرار داشت] را رویه‏ای رایج می‏دانستند و بنابراین او نیازی به توضیح اجزا رفتار خویش نمی‏دیده است.