بررسی عوامل موثر بر صادرات خرمای ایران

یکی از عوامل مهم در توسعه اقتصادی و تامین درآمدهای ارزی تجارت خارجی می‎باشد. در سال های اخیر وجود نوسان قیمتی در بازار نفت، درآمد ارزی کشور را با تغییرات زیادی روبه‎رو کرده و اقتصاد کشور را متاثر ساخته است. این امر لزوم تنوع بخشی به محصولات صادراتی و تجارت و تاکید بر اهمیت تجارت فرآورده های غیرنفتی را نشان می دهد. بنابراین، تمرکز بر تجارت بخش کشاورزی با توجه به اهدافی مانند خودکفایی و امنیت غذایی و امکان درآمدهای ارزی بالای بخش مذکور غیرقابل اجتناب است. خرما یکی از مهمترین اقلام صادرات غیرنفتی ایران است که صادرات آن قدمت طولانی دارد. ایران از نظر صادرات خرما همواره در سطح جهان رتبه اول یا دوم را به خود اختصاص داده است.

در مطالعه حاضر اثر کوتاه مدت و بلندمدت نرخ ارز واقعی، میزان تولید خرما و نسبت قیمت داخلی به قیمت جهانی بر حجم صادراتی این محصول با استفاده از الگوی خودرگرسیون با وقفه ‎های توزیع شده (ARDL) و الگوی تصحیح خطا  (ECM) در ایران طی سال های 1400- 1370 تخمین و ضمن بررسی رابطه بلندمدت بین متغیرهای الگو، پویایی های کوتاه مدت الگو و سرعت تعدیل عدم تعادل کوتاه مدت به بلندمدت برآورد شده است.

نتایج نشان داد در کوتاه مدت نسبت قیمت داخلی به خارجی رابطه مثبت و معنی دار بر میزان صادرات خرما دارد. همچنین نتایج حاصل از تخمین رابطه بلندمدت نشان داد چنانچه در بلندمدت میزان صادرات و نسبت قیمت داخلی به خارجی یک درصد افزایش یابد میزان صادرات به ترتیب 0/016 و 0/81 درصد افزایش خواهد یافت. نتایج آزمون ECM نیز نشان می‎دهد که هر عدم تعادلی در مدل، در بلندمدت به سمت تعادل حرکت می‎کند و کمتر از یک دوره حدودا یکساله طول می‎کشد تا خطای تعادل کوتاه مدت اصلاح شود و مدل به تعادل بلندمدت خود بازگردد.

از آنجائی که نرخ ارز اثر مثبت بر صادرات خرما داشت، با افزایش مقدار نرخ ارز درآمد حاصل از صادرات خرما افزایش می‏ یابد و این موضوع باعث افزایش انگیزه صادرکنندگان جهت افزایش مقدار صادرات خرما می‎شود. کاهش انحرافات ارزی نیز سبب افزایش صادرات خرما می گردد. لذا، توصیه می‎شود که سیاست‎های ارزی کشور در جهت حمایت از صادرات و کاهش واردات محصولات کشاورزی اتخاذ گردد. در این راستا، پیشگیری از نوسانات نرخ ارز و همچنین اطلاعات شفاف درباره روند آینده تغییرات نرخ ارز نقش موثری در افزایش درآمد صادرکنندگان و مقدار صادرات و حفظ موقعیت ایران در بازارهای جهانی خواهد داشت. نسبت قیمت داخلی به قیمت جهانی در بلندمدت اثر معنی داری بر میزان صادرات خرما داشت. اگر سیاست دولت مبنی بر کاهش صادرات بر اساس سیاست‎های مختلف به ویژه حفظ ذخایر آبی باشد، افزایش قیمت داخلی نسبت به قیمت جهانی (از طریق عوارض صادرات) پیشنهاد می‎شود.