اشتباه در شخص در جرایم علیه تمامیت معنوی اشخاص با رویکردی به نظریه شر انتقال یافته

اشتباه در شخص در حقوق کیفری ایران در مبحث «جنایات» در بند پ ماده 292 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، به عنوان عامل موثر بر رکن روانی جرم مورد بررسی قرار گرفته است. در حقوق کامن لا نیز اشتباه در شخص در مبحث قتل مطرح شده و طبق این دیدگاه که «هدف به دنبال گلوله است»، اعتقاد بر این است که این اشتباه تاثیری بر عمدی بودن بزه واقع شده بر جرم دیده نامقصود ندارد. پرسشی که مطرح می شود این است که در حقوق ایران، آیا این اشتباه صرفا به جرائم علیه تمامیت جسمانی اختصاص دارد یا درخصوص سایر جرائم خصوصا جرائم علیه تمامیت معنوی، موثر است؟ یافته های پژوهش حاکی از این است که بر خلاف نظریه شر انتقال یافته در حقوق کامن لا، در حقوق ایران، اشتباه در شخص در تشکیل سوءنیت مطلق جرائم عمدی به عنوان نوعی اشتباه در موضوع بزه (یعنی انسان معین) موثر است به نحوی که تاثیر رفتار مقصود بر هدف نامقصود، اصولا به لحاظ فقدان قصد موضوع، موجب زوال عنصر روانی عمدی می گردد، مگر اینکه درصورت فقدان قصد، علم به عنوان جایگزین قصد محرز و مسلم باشد. نتیجتا در جرائم علیه تمامیت معنوی اشخاص، با عنایت به ماده 144 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 می توان دو فرض را در نظر گرفت؛ نخست اینکه مرتکب بدون قصد، جرم دیده نامقصود را مخاطب جرائم علیه کرامت یا شخصیت معنوی قرار داده و نیز علم به موضوع رفتار نداشته است (عدم قصد و علم). دوم، مرتکب با وجود فقدان قصد، می دانسته یا باید می دانسته رفتار وی منتهی به جرم علیه شخصیت معنوی بزه دیده نامقصود می گردد (عدم قصد و وجود علم). در فرض اول، به لحاظ فقدان عنصر روانی، بری است و در فرض دوم به لحاظ احراز عنصر روانی علمی، مجرم است و اشتباه تاثیری ندارد. این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی موضوع می پردازد.