خدمات بوم سازگان جنگل های هیرکانی براساس روش طبقه بندی مشترک بین المللی خدمات بوم سازگان (CICES)

در ارزیابی پایداری هر موضوعی باید شاخص های مناسبی را انتخاب و استفاده کرد. کارکردها و خدمات بوم سازگان جنگل، ظرفیت ها و شاخص های اثرگذاری در ارزیابی آن ها هستند. ازاین رو در راستای سیاست گذاری های اصولی منابع جنگلی و برای برنامه ریزی، تصمیم گیری و موفقیت در این زمینه، شناخت کامل ظرفیت ها و شاخص های اثرگذار بر آن اهمیت زیادی دارد. هدف از پژوهش پیش رو، شناسایی، وزن دهی و اولویت بندی کارکردهای جنگل های هیرکانی براساس روش طبقه بندی مشترک بین المللی خدمات بوم سازگان (CICES) است.

در این پژوهش ابتدا کارکردها، کالاها و خدمات بوم سازگان جنگلی با اسفاده از روش طبقه بندی مشترک بین المللی خدمات بوم سازگان (CICES) استخراج شدند. سپس کارکردها، کالاها و خدمات جنگل های هیرکانی با استفاده از روش دلفی و بهره مندی از نظر خبرگان و متخصصان شناسایی شد. داده های پژوهش به صورت پیمایش میدانی، نمونه گیری تصادفی و با تکمیل پرسش نامه و مصاحبه حضوری تهیه شدند. گروه دلفی این پژوهش شامل 50 نفر از خبرگان و متخصصان مسلط به علوم جنگل با حداقل پنج سال سابقه فعالیت مرتبط بودند که آرا و نظرهای خود را در خصوص شناسایی کارکردها، کالاها و خدمات وابسته به بوم سازگان جنگلی هیرکانی اظهار داشتند. در این پژوهش پس از تهیه پرسش نامه، از پاسخگویان خواسته شد که پاسخ های خود را براساس یکی از پنج درجه اهمیت طیف لیکرت بیان کنند. همچنین، در این پژوهش به منظور بررسی پایایی پرسش نامه از روش سنجش پایایی ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. با توجه به مقدار این ضریب (97/0=α)، پایایی پرسش نامه تایید شد. پس از تکمیل پرسش نامه توسط خبرگان، به منظور تعیین وزن کارکردها، کالاها و خدمات جنگل های هیرکانی از روش های تصمیم گیری چندمعیاره شامل روش تحلیل نسبت ارزیابی وزن دهی تدریجی (SWARA) و برای اولویت بندی آن ها از روش ترجیحات براساس مشابهت به راه حل ایده ال (TOPSIS)، مدل مجموع ساده وزین (SAW) و روش ارزیابی نسبت جمعی (ARAS) استفاده شد.

تجزیه وتحلیل یافته های پرسش نامه با استفاده از روش طبقه بندی مشترک بین المللی خدمات بوم سازگان (CICES)، سه کارکرد و 20 خدمت را برای بوم سازگان جنگلی هیرکانی تعیین کرد. نتایج وزن دهی کارکردها و کالاها و خدمات بوم سازگان جنگلی هیرکانی با استفاده از تکنیک SWARA نشان داد که خدمات تنظیم اقلیم، تنوع زیستی و منابع ژنتیکی به ترتیب بیشترین وزن را در بین سایر خدمات به خود اختصاص دادند. همچنین، وزن نهایی به دست آمده از اجرای روش ارزیابی وزن دهی تدریجی در ارتباط با هریک از کارکردهای بوم سازگان جنگلی هیرکانی نشان داد که بیشترین وزن به کارکرد تنظیمی (505/0) تعلق دارد. پس ازآن نیز کارکردهای تامینی (248/0) و فرهنگی (246/0) به ترتیب برمبنای وزن دریافتی در اولویت های بعدی قرار گرفتند. مقایسه اولویت بندی کارکردهای بوم سازگان جنگلی هیرکانی با استفاده از سه مدل ARAS، TOPSIS و SAW نتایج مشابهی را ازنظر اولویت بندی کارکردهای مورد بررسی نشان داد، اما شیب منحنی نزدیکی نسبی وزن ها در مدل ARAS از دیدگاه های مختلف نسبت به دو مدل دیگر، بیشتر و به یک نزدیک تر بود. برپایه این نتیجه و اجماع نظر برخی از متخصصان، اولویت بندی کارکردها، کالاها و خدمات در مدل ARAS به واقعیت نزدیک تر بوده است. ازاین رو، مدل ARAS به عنوان مدلی مناسب به منظور اولویت بندی کارکردها، کالاها و خدمات بوم سازگان جنگلی هیرکانی پیشنهاد شد.

بر اساس نتایج مدل ARAS ، خدمات تنظیم آب و هوا، تنوع زیستی، منابع ژنتیکی، رویشگاه و چرخه آب جزو خدمات دارای اولویت اول تا پنجم بوم سازگان جنگلی هیرکانی می باشند. بنابراین، باتوجه به اهمیت کارکرد تنظیمی بوم سازگان جنگلی هیرکانی و ذی نفع بودن کشورهای مختلف از این خدمات، پیشنهاد می شود که برنامه ریزی مناسب تر و مدیریت کارامدتر توسط سازمان های ذی ربط در راستای حفاظت و پایداری آن برای نسل های حاضر و آینده صورت گیرد. همچنین، اتخاذ استاندارد محیط زیستی درمورد استفاده از آن ها برای حفظ تمامیت آن ها و تضمین توسعه پایدار، الزامی است.