نشریه در مسیر استنباط
سال سیزدهم شماره 2 (پیاپی 29، پاییز و زمستان 1402)

واژه« حج» در اصل به معنی قصد است، به همین جهت به جاده و راه« محجه» (بر وزن موده) گفته می‏شود؛ زیرا انسان را به مقصد می‏رساند، و به دلیل و برهان حجت می‏گویند؛ زیرا مقصود را در بحث روشن می‏سازد.  زیارت خانه کعبه نخستین بار در زمان ابراهیم رسمیت یافت، و سپس بصورت یک سنت حتی در زمان عرب جاهلی ادامه یافت، و در اسلام به صورت کاملتر و خالی از هر گونه خرافه دوران جاهلی تشریع گردید .  بحث در شرایط وجوب حج بود که شرط اول بازگشت به دو شرط بلوغ وعقل داشت، در بلوغ اجماع از قول علماء وروایاتی بیان شد که دلالت به اعتبار بلوغ داشت در عقل هم به عنوانی یکی ازشرایط عامه مورد قبول واجماع است، شرط سوم حریت است؛ یعنی برای انجام حجه الاسلام باید آزاد باشد، اقوال علماء وروایتی متعدید بیانگر این مطلب بوده اسیت، که حج مملوک قبول نیست واگر در زمان بندگی و بردگی حجی انجام دهد کفایت از حجه الاسلام نمی کند، شرط چهارم استطاعت است، در استطاعت صحت بدنی شرط است حج به مریض که قادر به حج نیست واجب نیست، در حج باید استطاعت مسیر وزمانی محقق باشد. درآخر حج بذلی مورد بحث ومداقه علمی قرار گرفت، بعد از بیان اقوال وروایات به این نتیجه رسیدم که حج بذلی از حج الاسلام کفایت می‎کند. ضرورت بحث: از این جهت است، حج بر هر انسانی که توانایی داشته باشد، در عمر فقط یک بار واجب می‏شود و از آیه فوق نیز بیش از این استفاده نمی‏گردد؛ لذا بسیار ضرور است که احکام این واجب الهی را درست یاد بگیریم وصحح انجام بدهیم، که واجب مهم که در طول عمر یک دفعه برای انجامش وقت داریم به صورت صحیح وکامل انجام دهیم. سوال اصلی: شرایط تحقق استطاعت چیست؟ سوال فرعی: حج بذلی از حجهالاسلام کفایت می‎کند یاخیر؟ روش این مقاله توصفی تحلیلی است. یافته های این مقاله، این است در تحقق استطاعت چهار شرط اصلی برای استطاعت لازم است وحج بذلی هم از حجه الاسلام کافی است.

قاعده إکراه از منظر فقه شیعه بررسی گردید. با استفاده از متون فقهی شیعه، اکراه به عنوان یکی از عناوین ثانویه که باعث تغییر حکم اولی موضوعات می شود، بررسی شد. إکراه از دو منظر تقسیم شد یکی از نظر مشروعیت و عدم مشروعیت به اکراه بحق و اکراه به غیر حق و دیگری براساس درجات اکراه به اکراه إلجایی و غیر إلجایی تقسیم شد. در پایان به بررسی آثار إکراه در دوقسمت حکم تکلیفی و وضعی به طور جدا گانه به اجمال بررسی گردید. با ذکر برخی از مصادیق حکم تکلیفی به بررسی آثار إکراه در حکم تکلیفی، پرداخته شد. بر داشتن مواخده و سقوط تکلیف، از آثار إکراه، در حکم تکلیفی است. در حکم وضعی بطلان معامله و عدم نفوذ آن و عدم ترتب آثار معامله بر آن از آثار اکراه است. از مصادیق حکم وضعی تنها به ذکر بیعی که از روی اکراه صورت گرفته است، بسنده گردید.

تربیت کودک سالم یکی از همترین دغدغه‎های جوامع بشری بوده و هست. زیرا جامعه سالم و سعادتمند در گرو تربیت صحیح فرزندنشان می‎باشد. لذا هرجامعه‎ای در تلاش است که بهترین سبک تربیتی را در برای تربیتی فرزندان خود در پیش. گیرد. در عصر ما غرب باتبلیغات کسترده خود مدعی پیشرفت و موفقیت در همه امور مخصوصا حوزه فرهنگی تربیتی را دارد. با توجه به اهمیت تربیت فرزند در این مقاله تلاش شده دو سبک تربیت کودک غربی و اسلامی مورد بررسی طبیقی قرار گرفته و افتراقاتشان بیان شده است. در بررسی به عمل آمده هریک از نظامهای دوگانه چهار سبک تربیتی جداگانه‎ای مطرح نموده‏اند که هریک از این سبکها در نظامی اسلامی و غربی از لحاظ مفهومی نزدیک به هم می‎باشند. اما به لحاظ بکارگیر باهم تفاوت دارند. در نظام غربی هر چهارسبک به طور مستقل ارزیابی و تنهای یک سبک مقتدرانه به عنوان سبک مناسب تربیتی معرفی شده. اما در اسلامی هریک از سبکهای چهاگانه باتوجه به شرایط توانایی کودک مناسب ترین سبک تربیتی را برای دورها سنی مختلف کودک معرفی می‎کند. علاوه برآن هریک از دو نظام اسلامی و غربی تفاوتهای دیگر به لحاظ مبدء شروع تربیت، اهداف تربیتی، و نهادی‎های تربیتی نیز باهم دارند. که به هریک از آنها نیز در ین مقاله پرداخته شده است.

موضوع تشویق به کسب ثروت حلال در جامعه اسلامی یکی از مباحث مهمی است که اثبات یا رد آن زندگی فردی واجتماعی مسلمین را تحت تاثیر قرار می‎دهد. روش بحث در این مقاله بررسی منابع ومبانی فقهی یعنی آیات وروایات می‎باشد. هدف آن است که با بررسی مبانی و منابع فقهی دیدگاه‎های مختلف روشن شود.دیدگاه مورد قبول این است که کسب ثروت حلال از نظر مبانی ومنابع فقهی بویژه، قرآن وروایات با توجه به تعبیرات قرانی، ثروت قوام جامعه،وصف مال به خیر، ودیعه الهی،فضل الهی وامتیاز ویژه و تعبیرات رواءی، حفظ دین وتقوا با تمکن مالی، ثروت پایه‎های اصلی دین ودنیا، تحصیل مال حتی در شرایط بحرانی ومال ودارایی،عاملی برای سکون، کسب ثروت حلال در جامعه اسلامی،جایز وجهت تهیه هزینه زندگی واجب است. هیچگونه منعی از نظر شرع وجود ندارد. آیات وروایاتی که کسب ثروت را مورد نکوهش قرار داده است، مربوط به ثروتی است که از طرق خلاف شرع یا عدم پرداخت حقوق شرعی جمع آوری شده است.

آموزه های دین غنی اسلام به گونه ای است که هر نوع بن‎بستی را با طرح برنامه ها و دستورات عملی کاملا عقلانی و منطقی، حل وفصل می‎کند، یکی از راه های تعیین شده برای حل معضلات، قرعه هست. مسیله قرعه در دو جای از قرآن کریم هم آمده است که با دقت به اینکه این قرعه کشی در محضر برخی از پیامبران و اولیاء الهی انجام شده است، به مشروعیت آن در ادیان الهی پی می بریم و بر همین اساس، قرعه جزء مسایل مشروع امضایی در اسلام می‎باشد و در شرایطی به درجه وجوب هم خواهد رسید. در باب مشروعیت قرعه در فقه اهل بیت ع، ادله فراوانی اعم از آیات، روایات، اجماع، عقل، اقوال علما و قوانین موضوعه آمده است. مشروعیت قرعه هم شامل مواردی می‎شود که دارای واقع معین و ظاهر مشتبه می‎باشد و هم آنجایی که درواقع و ظاهر نامعلوم می باشد؛ ضمن اینکه درصورتی که موارد قرعه دارای واقع معین باشد، مفاد قرعه لازم العمل خواهد بود و در غیر این صورت، هرچند مقتضای اصل عدم وجوب عمل می باشد، اما با اقراع، حقی به وجود می آید که تخطی از آن به خودی خود، جایز نمی باشد و درنتیجه بازهم عمل به مفاد قرعه واجب خواهد بود. همچنین هرچند از بررسی ادله مشروعیت به این نتیجه می رسیم که در شرایطی که موارد قرعه محرز باشد تمامی مسلمانان می توانند إعمال قرعه نمایند و اختصاص به امام«علیه السلام» و نواب ایشان ندارد؛ منتهی برای فرار از تبعات منفی و ایجاد هرج ومرج در جامعه، باید چنین تفصیل داد که در امور عادی از قبیل مسابقات و... قرعه برای همگان و بلکه وظیفه آنان می باشد؛ اما در امور مهم از قبیل تعیین والد و ولد و مسایل حقوقی کلان، قرعه کشی باید در منظر مراجع ذی ربط اعم از دینی و دولتی انجام گیرد. درنهایت باید گفت: مسیله مشروعیت و استفاده از قرعه تنها یک بحث علمی محض نیست؛ بلکه مراجع معاصر تقلید هم عملا و در موارد فراوانی بهره بری از قرعه را کاملا مجاز دانسته اند. بلکه باید گفت در مواردی که قرعه کشی ضرورت داشته باشد، به سرحد وجوب خواهد رسید.

فقهاء و علمای راستین مذهب اثنی‎عشری امامیه به عنوان علم به دوشان رسالت دینی و فقهی، همواره در طول تاریخ عصر غیبت به دنبال تبیین و بیان احکام و تکالیف الهی برای مکلفین بوده و با روش‎های کارآمد و از طریق اجتهاد و استنباط احکام، پویایی، بروز و زنده بودن فقه و شریعت اسلامی را در مواجهه با مسایل مستحدثه و نیازهای زمانه در بطن جامعه محقق ساخته اند. این تحقیق حاضر که در پیش‎رو داریم در همین راستا و در جهت توصیف، تحلیل و بیان روش‎های استنباط احکام از منظر و نگاه فقهای نامدار شیعه است که با روش تحلیلی-توصیفی و از طریق اسناد کتابخانه‎ای انجام گرفته و مباحث ذیل مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است: ابتدا برای ورود به بحث از جامعیت دین اسلام در پاسخگویی به مسایل در تمامی زمینه‎ها و خط مشی فرقه امامیه بر خط اصیل و ناب محمدیj با پیروی از امامام معصوم شان و انحراف اهل سنت بعد از رحلت پیامبر اکرمj و پرچم داری علما و فقهای امامیه در تبین و بیان احکام و استنباط و کشف آن از منابع اصلی (قرآن، سنت، عقل و اجماع) سخن به میان آمده و سپس به تبین واژه‎های کاربردی در این تحقیق همانند: استنباط، اجتهاد، فقه و شیعه پرداخته شده و در نهایت روش‎های کلی استنباطی و اجتهادی، فقها و علمای نامی امامیه از کلینی و شیخ مفید و شیخ طوسی گرفته، تا علما و فقهای متاخری مانند: شیخ انصاری و فقهای معاصر، مورد کاوش و تحلیل قرارگرفته و به این یافته رسیده است که فقهای نامی شیعه، همیشه سه روش کلی‎ای را در استنباط حکم شرعی مدنظر داشته و تقریبا تمام فقهای نامی و بزرگ شیعه، طبق آن روش‎ها طی مسیر و طریق کرده و به استنباط و تحصیل احکام شرعی پرداخته اند. که در تحقیق انجام گرفته کارآمدی و موثر بودن روش‎های سه گانه استنباط احکام، در جهت اثبات حکم شرعی از ادله آن، به اثبات رسیده و راهکاری هم در پایان تحقیق ارایه شده و از تمامی بحث نتیجه گیری شده است.

تحقیق حاضر بحثی است قرآنی در رابطه با موارد و یا به تعبیر دیگر علل و عوامل تکفیر و آمرزش گناهان انسان در قرآن که در حدود 13 مورد در قرآن خداوند متعال از گناه بنده اش چشم پوشی نموده و او را مورد عفو و بخشش قرار می‎دهد و یابه عبارت دیگر قلم عفو بر جرایم اعمال بنده اش می‎کشد، که این موارد عبارت است از: صدقه دادن در راه خداوند،اعم از صدقه علنی و صدقه پنهانی، که هریک به نوبه خود جایکاه، اجر و پاداش خاص خودش را دارد. تحمل رنجها، مشقتها، مهاجرتها و جهاد فی سبیل الله، یعنی کسانی که بر اثر جنگ و درگیری با دشمنان اسلام از دیار وکاشانه شان اخراج شدند و یا مهاجرت نمودند و در راه خداند جنگیدند و شهید شدند. کسانی که از گناهان کبیره اجتناب نمودند.4. کسانی که اوامر الهی را اطاعت نمودند.5. اهل کتابی که به اسلام ایمان آوردند و تقوای الهی را پیشه خود نمودند.6. مسلمانانی که تقوی و پرهیز کاری نمودند.7. کسانی که به خداوند ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادند.8. کسانی که پیامبر و آنچه که پیامبر آورده تصدیق نمودند و به قیامت ایمان آوردند.9. کسانی که به قرآن کریم ایمان آوردند.10. کسانی که در روز فتح مبین یعنی فتح مکه در کنار پیامبر بودند مورد تفضل الهی قرار گرفتند و مورد آمرزش و بخشش الهی واقع شدند.11. کسانی که اعمال صالح انجام دهند.12. کسانی که در مورد زنان در رابطه با طلاق و عده طلاق و سایر امور نسبت به زنان تقوای الهی را پیش گرفتند و از اذیت و آزار زنان خود داری نمودند.13. و بالاخره کسانی که توبه نصوح یعنی توبه خالصانه و بدون برگشت به گناه، نمودند، مورد تکفیر،چشم پوشی از گناه و در حقیقت مورد آمرزش و غفران الهی قرار می‎گیرند.