نشریه گنجینه دارالفنون
پیاپی 24 (زمستان 1402)

حجهالاسلام والمسلمین آقای دکتر محی الدین بهرام محمدیان از مدیران ارشد، باسابقه و صاحب نظر در حوزه تعلیم وتربیت کشور است ایشان دارای کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب از دانشگاه تهران و دکترای ادبیات تطبیقی از انگلستان و دارای تحصیلات حوزوی در حد اجتهاد دارند برخی مسئولیت های اداری ایشان در سنوات گذشته عبارت اند از: معاون تامین و تربیت نیروی انسانی آموزشی سازمان نهضت سوادآموزی کشور، قائم مقام وزیر در سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان، معاون حقوقی امور مجلس آموزش وپرورش، دبیر کل شورای عالی آموزش وپرورش، و معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش وپرورش.یکی از مهم ترین اقدامات ایشان در دوره ای که ریاست سازمان پژوهش را برعهده داشتند، مدیریت استقرار نظام جدید آموزش وپرورش (6- 3- 3) از طریق تولید بسته های آموزشی جدید همسو با برنامه درسی ملی و اسناد تحولی بوده است.در این شماره گفت وگوی صمیمانه ای که با ایشان در دوره مسئولیت شان در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ارائه می شود و تجارب خدمتی در بقیه مسئولیت هایشان ایشان در سایر بخش های تعلیم وتربیت نیاز به فرصت بیشتری است.انشاءالله در شماره های بعدی ارائه خواهد شد.

بیستم د ی ماه هر سال، سالروز شهادت آزادمرد مومن و مسلمان و وطن خواه ایرانی است که تمام وجود و قلبش برای توسعه ایران می تپید .با مبارزه با استعمار و فساد دربار جانش را فدا نمود و به شهادت رسید. برای گرامیداشت یاد و خاطره این شهید بزرگ مرد، این مقاله به سفارش مجله از نویسنده ارجمند، جناب آقای سعید وزیری زاده، ارائه می شود.

مقاله بلبشوی کتاب های درسی نوشته ای محققانه از مرحوم جلال آل احمد، نویسنده، پژوهشگر و نقاد مومن و آزادی خواه است که وضع موجود کتاب های درسی را در سال های دهه بیست تا دهه چهل مورد نقد و بررسی قرار داده است. ارائه این مقاله در این مجله، از این جهت دارای اهمیت است که نقل تاریخچه ای دقیق و مستند از سوداگری و آشفته بازار وضعیت چاپ کتاب های درسی و نفوذ فرهنگی و حساب شده غرب برای تسلط بر این حوزه در دوره پهلوی اول و دوم است که از کتاب «سه مقاله دیگر» نوشته مرحوم جلال آل احمد در سال 1342 عینا ارائه می شود.

با شکل گیری و افزایش تعداد مدارس جدید در دوره مظفری، حمایت رسمی شاه و صدراعظم و نیز تلاش های موسسان و مدیران مدارس جدید، موضوع خطوط کلی راهنمای آموزش و جزئیات مربوط به آن از اهمیت بیشتری برخوردار شد. نمونه ای از این تلاش ها، قبل از دوره مشروطه در خصوص نظارت و مسئولیت وزارت علوم و معارف بر دبیرستان ها (علمیه مظفریه، علمیه ادب، مظفریه علمیه و علمیه ثروت) و مدارس ابتدایی (رشدیه، شرف و کمالیه) شهر تهران بود که شامل نکات جالبی از قبیل نشانی محل قرارگیری مدرسه، عنوان های درس ها، مدت تحصیل و تعطیلات است که در روزنامه «تربیت» در سال 1282 (1321 ق) منتشر شد. در این یادداشت به متن کامل آن اشاره می شود. تلاش هایی از این نوع، بعدها به صورت نظا منامه مدارس و سپس در قالب قوانین و مقررات تصویب و منتشر شدند.

تربیت به عنوان یکی از ارکان مهم جامعه در هر دوره و زمانی تحت تاثیر ارزش ها و نیازهای افراد جامعه بوده است. طبق شواهد و منابع موجود، تعلیم و تربیت دوران باستان ایران اگرچه بیشتر جنبه عملی داشته، اما عمدتا در خدمت طبقه اشراف و حاکمان و نیازهای آنان بوده است و توده مردم از آن محروم بوده اند. برنامه آموزش در دوره باستان نخست به تربیت دینی توجه داشته که مبتنی بر ارزش های اخلاقی (زرتشتی) جامعه بوده است. پس از آن تربیت بدنی و پرورش سپاهیان و افراد کارآزموده به منظور حراست از کشور را مد نظر قرار می داد.آثار و بناهای تاریخی به جامانده از گذشته گویای آن است که اگرچه جامعه ایرانی دوران باستان از هنر، معماری و صنعت بی بهره نبود، اما مهارت ها و شغل هایی که توده مردم به آن ها اشتغال می ورزیدند، در تعلیم و تربیت طبقاتی آن زمان جایگاهی نداشتند. این بخش از هنرها و صنایع را امری موروثی می دانستند که از پدر به پسر و از استاد به شاگرد آموزش داده می شد. آموزش دختران نیز در خانه به امر خانه داری و برخی هنرهای دستی محدود می شد. این اولین مقاله از مجموعه تاریخچه تربیت فنی و حرفه ای در ایران است که به قلم همین نویسنده در شماره های بعدی ادامه خواهد یافت.

بی تردید درک تاریخی از چگونگی شکل گیری نهاد مدرسه اشاره جدید در جامعه معاصر ضروری است و طبیعتا این معنا برای همه محقق و کارگزار تربیتی لازم و ضروری است. یکی از صاحب نظران تربیتی کشور ما در یکی از مقاله هایش درباره ورود نهاد مدرسه جدید به کشور ما به اجمال چنین می نویسد: «مدرسه جدید به سبک اروپایی پدید آمد و برنامه های درسی و روش تدریس و شیوه های ارزشیابی به تاسی از اروپاییان به تدریج رواج یافت و نظام مکتبخانه ای به تدریج منسوخ شد. مدرسه های سنتی به حیات خود ادامه دادند، ولی در کنار آن ها مدرسه جدید و دانشگاه به سبک غرب پدید آمد. مدرسه جدید دست کم برای قشرهای اجتماعی خاصی نماد تجدد و پیشرفت به شمار می آمد. آموزش وپرورش جدید، معارف جدید و علوم و فنون غربی را توسعه می داد.» (پاک سرشت، 1386).
«پاک سرشت» در این مطلب کوتاه تصویری از تاریخ معاصر موسسه های تربیتی کشور ارائه می دهد. روشن است که این تصویری اجمالی از تاریخ معاصر مدرسه است. برای درک بهتر و عمیق تر از پدیدآمدن مدرسه در زیست بوم ایران نیازمند تامل بیشتری هستیم. این گفتار تلاشی برای ارائه روایت تفصیلی از جریان تولد مدرسه جدید در کشور ما در عصر قاجار است.

آموزش یکی از مفاهیم کهن در زندگی بشر بوده است. زمانی به صورت گفت وگو و تجربی و طبقه بندی شده انجام م یشد. خوزستان که به گواه باستان شناسان و مورخان یکی از کهن ترین تمدن ها را در خود جای داده است، به یقین صاحب کرسی آموزشی نیز بوده است، چرا که تمدن بدون آموزش به دست نمی آید؛ اما عمر آموزش وپرورش نوین در ایران و به پیروی از آن در خوزستان، چندان طولانی نیست. به همین دلیل، نگارنده برای اولین بار سیر شکل گیری مدارس نوین در خوزستان را بررسی و پژوهشی را تدوین کرده است. روش پژوهش، ترکیبی از روش های کتابخانه ای و پژوهش میدانی است که با استفاده از اسناد و عکس ها کامل شده است.این نوشتار می تواند خوانندگان و علاقه مندان به حوزه آموزش وپرورش خوزستان را با کوشش های بنیان گذاران این تشکیلات و نیز موانعی که در مسیر پیشرفت این امر نو و تاثیرگذار بوده اند آشنا کند تا از این رهگذر به پیشرفت هرچه بیشتر این نهاد ارزشمند کمک شود.

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، به مناسبت سالروز شهادت امیرکبیر نشست «آن مرد روشن؛ با نگاهی به کتاب میرزا تقی خان امیرکبیر» چهارشنبه 20دی 1402 ، با حضور آقایان، محمدرضا سنگری و علی محمد طرفداری و جمعی از کارشناسان تعلیم وتربیت در مدرسه تاریخی دارالفنون برگزار شد. خلاصه ای از سخنرانی های این روز ارائه می شود.