فصلنامه مطالعات میان فرهنگی
پیاپی 59 (تابستان 1403)

امروزه بحث پیرامون بازشناسی و مبذول داشتن هویت ایرانی - اسلامی در معماری معاصر کشور در سطح وسیعی گسترش یافته است. ساخت یک خانه یک پدیده فرهنگی تلقی می گردد. شکل و سازمان فضایی آن به شدت تحت تاثیر فرهنگی است که به آن تعلق دارد. هدف این پژوهش آگاهی نسبت اصول معماری مسکن اسلامی و تدوین معیارهای مطلوب و ضوابط اصول طراحی محیط های مسکونی بر اساس احکام و آموزه های اسلامی به منظور اجرایی کردن آن در حوزه ی مسکن و سطوح مرتبط به آن است. به منظور تدوین و امکان سنجی اجرایی کردن ضوابط و مقررات مستخرج از نصوص اصیل اسلامی، ابتدا بر اساس شاخص های تعریف شده در هر بعد پرسش نامه ای تهیه و بر اساس نظرات 10 نفر از کارشناسان و متخصصان حوزه معماری و به روش امتیازدهی طیف لیکرت که به صورت هفت گزینه ای امتیازبندی شده اند. نتایج به دست آمده از سنجش محتوایی معیارهای مطلوب و ضوابط تدوین شدن گویای این امر است که گرچه پیاده سازی هر یک از شاخص های زیرمجموعه پنج بعد به لحاظ الوات زمانی اجرایی متفاوت است و لیکن به منظور دستیابی به اصول و ارزش های مطلوب در ساخت مسکن اسلامی می بایست با برنامه ریزی درست و اصولی در طراحی مسکن شهری که در بردارنده اندیشه اسلامی است قوانین و سیاست های مناسبی را اتخاذ نمود.

رویای شهر آرمانی از دغدغه های انسان معاصر جهت کاهش دردها و گذر از مشکلات و سختی ها و نوعی اندیشه دفاعی بشر در برابر دلتنگی های زمانه می باشد. رویکردها، مفاهیم و نظریاتی که ریشه در اندیشه های متفکران غربی دارد، بعلت عدم تناسب و هماهنگی با شرایط فرهنگی، مذهبی،... نتوانسته پاسخ قطعی به مشکلات پیچیده شهرهای ایرانی- اسلامی باشد. پژوهش حاضر در پی استخراج اندیشه ها و نظریات خواجه نصیر الدین طوسی در حوزه مرتبط با مسائل معماری و شهرسازی و شناسایی ویژگی های یک شهر مطلوب است. روش مورد استفاده در این پژوهش کیفی و رویکرد نظری غالب تحلیل محتوایی است که با استفاده از مطالعه کتاب اخلاق ناصری و اسناد و مدارک موجود خواهد بود. خواجه در کتاب اخلاق ناصری برای تفسیر آرمان شهر و راه های رسیدن به آن از اشخاص، مشاغل و علوم تاثیرگذار در ساخت و ساز، انواع تقسیمات کشوری و انواع فضاهای معماری با ذکر ویژگی های کالبدی بهره گرفته است. نتایج حاکی از آن است که با انطباق عقل، حکمت و عدالت که به عنوان منشا فضایل اخلاقی و سعادت بشری است و باور به حق و معاد و تلاش در جهت انجام کارهای نیک در کنار شرایط کالبدی که زمینه ساز فراهم نمودن شهرآرمانی خواجه است، می تواند راهگشای مفیدی برای ترسیم شهر ایرانی- اسلامی باشد.

پدیده بیگانگی اجتماعی به عنوان یک چالش و مساله اجتماعی می تواند زمینه بروز آسیب ها و بحران های اجتماعی را در جوامع امروزی به ویژه در بین جوانان و دانشجویان فراهم آورد. این پدیده به معنی دور شدن از سجایای اخلاقی و فاصله گرفتن از هویت است. هدف این پژوهش، بررسی عوامل مرتبط با بیگانگی اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان در سال 1400 به منظور کنترل و کاهش سطح این معضل اجتماعی است. این مطالعه با استفاده از روش پیمایشی انجام شده و جامعه آماری برابر با 18213 می باشد، که تعداد 391 نفر به عنوان حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شده اند. چارچوب نظری تحقق بر اساس نظریات سیمن، فردینبرگ، کنیستون، فوکویاما، ویلنسکی و لیپست تدوین گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای spss26 و " ایموس17"صورت گرفته است. یافته های حاصله از مدل تحلیل مسیری نشانگر آن است که متغیر اعتماد اجتماعی تاثیر مستقیمی بر بیگانگی اجتماعی دانشجویان ندارد، بلکه این متغیر از طریق تاثیراتی که بر رضایت از زندگی (با ضریب تاثیر 392/0) و امید به زندگی (با ضریب تاثیر 371/0) به طور غیرمستقیم بر بیگانگی اجتماعی تاثیرگذار است. در نتیجه اعتماد پایین اجتماعی می تواند منجر به کاهش رضایت از زندگی و همچنین امید به زندگی دانشجویان شده و از این طریق تاثیر منفی خود را بر بیگانگی اجتماعی برجای گذارد.

موضوع زیبایی به دلیل مفصل بودن میان آراء و اندیشه های فلسفی و حکمی با حوزه های هنری و معماری نقش مهمی در عرصه اندیشه میان هنرمندان و فلاسفه دارد. به عبارت دیگر زیبایی شناسی/جمال شناسی محل پیوند میان فلسفه و حکمت با هنرها و معماری است. با توجه به اینکه زیبایی شناسی موضوعی است که بسیار به فرهنگ وابسته است و مبانی فرهنگی شرق با غرب دارای تفاوت های بنیادینی است می توان انتظار داشت که مبانی زیبایی شناسی و تجلی آن در هنر و معماری هم دارای تفاوت هایی باشد. ازین رو به دنبال شناخت تفاوت های بنیادین زیبایی شناسی از منظر حکما و فلاسفه غرب و تاثیر آن در تجلیات هنر و معماری هستیم. پژوهش حاضر با روش تحقیق کیفی و با تکیه بر راهبرد استدلال منطقی انجام پذیرفته است. نخست، با انتخاب حکما و فلاسفه به شناخت امر زیبا و مبانی زیبایی از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی پرداخته شده است سپس با مقایسه تطبیقی آراء اندیشمندان و با روش استدلال منطقی تفاوت های معرفت شناختی هر دو نگرش آشکار خواهد شد و در انتها این تمایزات در پنج بخش «هستی زیبایی»، «روش خلق و کشف زیبایی»، «روش ادراک و معرفت به امر زیبا»، «مبانی زیبایی» و «هدف و غایت زیبایی» مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که تمایزات بنیادین در نگاه حکمای شرق و فلاسفه غرب وجود دارد که این موضوع سبب تفاوت بنیادینی در تجلیات زیبایی شناسی معماری گردیده است.

بازارها در بافت شهری از فضاهای ارزشمند معماری محسوب می گردند. این فضا که اکثرا در بافت تاریخی خصوصا در شهرهای بزرگ قرار گرفته است، علاوه بر ارزش تاریخی، ارزش فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی نیز دارد. با توجه به اینکه یکی از مخاطبان اصلی این فضا زنان هستند، ادامه حیات اجتماعی - فرهنگی بازار و حفظ این بافت ارزشمند معماری مستلزم ادامه حضور زنان است و حس امنیت در فضا از الزامات این حضور است. در برخی شهرها به دلیل بافت فرسوده بازار شاهد متروکه شدن، تجمع و استفاده معتادان و سلسله اتفاقاتی هستیم که امنیت را خدشه دار می کند. هدف بررسی میزان تاثیرگذاری کالبد فضا بر روی ایجاد حس امنیت در زنان جهت حضور در فضای بازار می باشد. در همین راستا جهت بررسی کالبد فضا از شاخص های نظریه نحو فضا استفاده شده است و با روش شبیه سازی و نرم افزاری شاخص ها بررسی شده اند. همچنین با روش تحلیلی - توصیفی با هدف سنجش میزان حس امنیت در زنان نتایج موردبررسی از نمودارها استنباط و تحلیل شده است. و نیز با ارائه پرسشنامه به جامعه زنان کاربر بازار شیراز، میزان تاثیر شاخص ها از دیدگاه مخاطب بر روی حس امنیت آن ها بررسی شد و نتایج به صورت مقایسه ای تحلیل شده است. نتایج حاکی از آن است که راستای بازار از اتصال بالا، عمق پایین، انتخاب بالا و هم پیوندی نسبتا بالایی نسبت به بافت اطراف برخوردار است و فضای مناسبی جهت مشارکت مردم می باشد. همچنین شاخص های اتصال با 78 درصد، هم پیوندی با 73 درصد، انتخاب با 66 درصد، آنتروپی با 56 درصد و عمق با 45 درصد، به ترتیب بیشترین میزان تاثیرگذاری در احساس امنیت زنان جهت حضور در فضای بازار را دارند.

هدف پژوهش حاضر، مقایسه داستان های گروه سنی کودک و نوجوان در طرح مقوله ی ازخودبیگانگی فرهنگی است. در این پژوهش با رویکردی غیر پیدایشی، مولفه های ازخودبیگانگی فرهنگی در داستان های یادشده، بررسی و روندهای ازخودبیگانگی فرهنگی مطرح شده در این داستان ها مشخص شده است. هم چنین همانندی ها و ناهمانندی های داستان های دو گروه سنی کودک و نوجوان در طرح این مقوله، مورد مطالعه قرار گرفته است. به منظور داده کاوی، پژوهش گر از روش تحلیل محتوای قیاسی و استقرایی مایرینگ و برای داده یابی از روش اسنادی بهره گرفته است. پژوهش گر خود ابزار پژوهش بوده است. نمونه از نوع هدفمند بوده که پنج داستان را شامل می شود. نتایج نشان داد که در این داستان ها، مولفه های ازخودبیگانگی فرهنگی وجود دارد که بسامد آن در داستان های نوجوان، بیشتر است. در هر دو گروه سنی، به مسئله ی حساسیت زدایی پرداخته شده است که بر اساس آن، فرد به مرور حساسیت خود را نسبت به عقاید و خواسته های درونی اش از دست می دهد و عقلانیت افراطی که شامل نگاه شدید حساب گرانه و کمی نسبت به جریانات پیرامون است، جای گزین آن می شود. در کتاب های کودک، بیشتر مانور روی جدایی دنیای بزرگسالان و کودکان بوده و بحث دیگر فرمانی و مسلط شدن فرهنگ بزرگسالان بر طبیعت کودکان مطرح است. این در حالی است که تمرکز اصلی در گروه نوجوان بر روی پدیده های شایع دنیای مدرن، شامل تبلیغات رسانه ای، ماده زدگی، بازاری شدن، ماشینیسم و ابزار شدگی است.

با ورود معماری مدرن همراه با تکنولوژی به ایران، ساختمان های عمومی بیش از هر نوع ابنیه دیگر تحت تاثیر این گرایش قرار گرفته و شکلی خاص، عملکردگرا و ساده به خود گرفته و با معماری سنتی فاصله گرفتند این موج تجددگرایی همراه با غربگرایی افراطی در گرگونی معماری موثر بود. همینطور عدم انطباق و سازگاری معماری سنتی و بومی با این دگرگونی ها نقطه شروع گسست در معماری ایران گردید. هدف تحقیق حاضر در جهت تبیین مولفه های تکنوژیکی بناهای منتخب معماری دوره پهلوی اول با معیارهای جهانی و استخراج چارچوب تکنولوژیکی حاکم بر معماری بناهای عمومی این دوره است. روش تحقیق بصورت توصیفی- تحلیلی با روش پیمایشی می باشد. جامعه آماری 96 نفر از متخصصین و اساتید معماری است که حجم نمونه با نمونه گیری هدفمند برابر 30 نفر شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از معادلات ساختاری با نرم افزار SPSS و Amos استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که سازه با بار عاملی 0/95 بیشترین تاثیر را در بناهای عمومی دوره پهلوی اول دارد. و تاسیسات (با بار عاملی 0/71) کمترین تاثیر را دارند. در نتیجه با ورود تکنولوژی و مدرنیته به ایران در دوره پهلوی اول، مثل سایر مسائل، معماری ایران و به طبع آن معماری شهر تبریز را از همه جهات تحت تاثیر قرار داده است.

بسط معنویت در زمره موضوعات بنیادین تفکر نظریه پردازانی است که به ضرورت هایی همانند اخلاق اجتماعی، کنش همکاری جویانه انسانی و عبور از بحران های زمانه توجه دارند. وین دایر و مولوی را می توان در زمره نظریه پردازانی دانست که زمینه بسط معنویت را برای زیستن بهتر فراهم آوردند. مولوی و وین دایر در بسط معنویت از سازوکارهای معرفت شناسانه و هستی شناسانه بهره گرفته و در صدد برآمدند تا آموزش را به همراه قالب های کنش رفتاری منعکس سازند. معنویت به عنوان یکی از ضرورت های فراموش شده انسان مدرن محسوب می شود. مدرنیته محور اصلی رفتار انسان ها را براساس ضرورت های زندگی مادی شکل داده است. فراموشی جامعه انسان معناگرا در ساختار مدرن را می توان در زمره چالش های اصلی زندگی اجتماعی عصر موجود دانست. در چنین شرایطی، بخش قابل توجهی از فلاسفه عصر موجود تلاش دارند تا به موازات سازوکارهای تامین عدالت، آزادی و حقوق عمومی شهروندان، و چگونگی سازوکارهای مربوط به بسط معنویت را نیز مورد بررسی قرار دهند. پرسش اصلی مقاله آن است که «در رویکرد هستی شناسی و معرفت شناسی وین دایر و مولوی چه نشانه ها و الگوهایی برای بسط معنویت در جامعه وجود داشته است؟» فرضیه مقاله به این موضوع اشاره دارد که در اندیشه وین دایر؛ روان درمانی عامل پیوند دهنده قالب های زندگی اجتماعی، مبانی تفکر فلسفی و کنش سازمان یافته شهروندان محسوب می شود. نگرش مولوی ماهیت عام گرایانه داشته و مبتنی بر نشانه هایی از پاسخ گویی بسط معنویت تمامی افراد یک جامعه بوده است. در اندیشه مولوی، کنش انسان بر اساس عقلانیت، تقوا و خویشتن داری شکل گرفته است. در تنظیم مقاله از روش شناسی تحلیل مقایسه ای استفاده شده است.

فرهنگ راهبرد است. فرهنگ فرهنگ دیدگاه است .فرهنگ در برگیرنده آن چیزهایی ست که انسان در قلمرو فکری و ذهنی از طریق زندگی کسب میکند، فرهنگ قلمرو زیبایی هاست که از ارزشها و از پیوستگی های عاطفی و احساسی سرچشمه میگیرد. توسعه فرهنگی نیز یک عنصر ضروری در توسعه اجتماعی ست و باید همگانی و همه جانبه نگر باشد که نمی توان آن را از دیگران هدیه گرفت بلکه باید در درون هر جامعه تولید شود، بنابراین فرآیند توسعه بدون تغییرات عمیق در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی،محقق نخواهد شد. توسعه فرهنگی نیز نیازمند برنامه ریزی و سیاست گذاری فرهنگی پژوهش های ژرف و تطبیقی ست. گردشگری آگاهی از فرهنگ هاست در این میان توسعه فرهنگی با رویکرد گردشگری از نیازهای روزجامعه ما به شمار میرود. توسعه گردشگری فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار می دهد و کمک به توسعه پایدار و ایجاد فرصت های اشتغال برای نسل جوان و بیکار در پی خواهد داشت نتایج نشان داد علارقم ظرفیت ها وپتانسیل های فراوان با سایش ها،چالش ها و موانعی مواجه ییم که برای حل آنها باید اهتمام بورزیم وگرنه سخت متضرر خواهیم شد ، هدف اصلی این مقاله، تدوین و ارائه مدلی برای توسعه فرهنگی با رویکرد گردشگری شهر شیرازاست طراحی مدل های توسعه فرهنگی ومولفه های آن ابزارهای مهمی برای شناخت وضعیت فرهنگی جامعه می باشد این مقاله با روش گرانددتئوری و تکنیک مصاحبه باز و عمیق و مطالعه مقالات و اسناد با تعداد 14نفر از متخصصان و اندیشمندان مرتبط حوزه گردشگری در طی سه مرحله کدگذاری باز،کدگذاری محوری و کد گذاری انتخابی وبا استفاده نرم افزار هنر تحلیل داده ها مورد تحلیل قرار داده است.

هدف از انجام این پژوهش بررسی آخرت شناسی در فرهنگ هانری کربن و شیخ اشراق می باشد. سوال کلی که محقق در پی آن است که بدان پاسخ دهد این است که آخرت شناسی در فرهتگ هانری کربن و شیخ اشراق چه شباهت ها و تفاوت هایی با یکدیگر دارد؟ شیخ اشراق در تبیین خود از مسئله ی معاد، فصلی را به اقسام نفوس انسانی پس از مرگ اختصاص داده است. کربن با روش پدیدارشناسی و التزام هستی شناسانه به جهان شناسی حکمای مسلمان، تاویل عرفانی را راهگشای فهم حقیقت می انگارد. به نظر می رسد آخرت شناسی در فرهنگ هانری کربن و شیخ اشراق شباهت ها و تفاوت هایی دارد. نتایج نشان داد از نظر شیخ اشراق انسانها در آخرت به سه دسته تقسیم می شوند که نحوه حیات پس از مرگ هرکدام به گونه خاصی است .کربن، به عالم خیال باور دارد. این عالم حدواسط عالم عقل و عالم مادی است، به گفته کربن، بدون در نظر گرفتن این عالم نمی توان عقاید ادیان ابراهیمی درباره حالات آدمی را درباره زندگی پس از مرگ معنا کرد . کربن به نوعی به دنبال معنا بخشی به زندگی انسان و حیات آن پس از مرگ هستند و با کنار زدن ظاهر در پی کشف حقیقت باطنی است. به عبارتی این دو فیلسوف نظراتی به نسبت مشابه با یکدیگر در وادی معاد شناسی دارند.