قاسم اویسی فردویی

هدف از پژوهش حاضر شناخت وضعیت جانبازان قطع نخاعی کمر و گردن و فرآیند فرزند آوری آنهاست. جانبازان به عنوان گروه‏هایی که پس از جنگ از نظر روحی و جسمی درگیر پیامدهای ناخوشایند ناشی از جنگ  قرار گرفته اند نسبت به گروه‏های دیگر جانباز و معلول درگیر مشکلات «فردی»، «اجتماعی» ، مسایل خانوادگی» از جمله فرزند آوری مواجه هستند. مشکلاتی که هیچگاه مطرح نشده  و تنها از راه نزدیک شدن به زندگی آنان می توان دریافت نمود.

روش شناسی تحقیق، کیفی و روش آن، پدیدار شناسی و به لحاظ ماهیت  پاسخ به سوالات چرایی، چگونگی و چیستی است.  بدین منظور با20 نفر از جانبازان (مرد) که بین سال‏های 1360 تا 1375 ازدواج کرده‏اند و با مشکلات بی فرزندی و یا فرزند آوری مواجه بودند در سه استان تهران، اصفهان و قم مصاحبه صورت گرفت. مصاحبه تا اشباع نظری ادامه یافت.

یافته ها: 

جانبازان به تناسب موقعیت‏های مختلفی که در آن قرار گرفته‏اند یعنی مدیریت خانواده، فشارهای دیگر زندگی (مضیقه فرزند و فرزند آوری) از طریق مولفه های «اعتقادی»، «روانی و عاطفی»، «اقتصاد» و «حقوقی و قانونی» جهت تثبیت و استمرار و در نهایت «خود تنظیمی خانواده» و زندگی مشترک زوجین دست به انتخاب زدند.

بحث:  

دلیل ازدواج جانبازان تنها خروج از تنگناهای متنوعی که با آن درگیر بودند، اعلام شد. رویکرد تقلیل گرایانه به ازدواج و تشکیل خانواده دارای پیامدهایی نظیر 1. آشیانه خالی (خانه‏های بدون فرزند). 2. نارضایتی جنسی طرفین 3. پزشکی شدن فرزند آوری و تک فرزندی 4. بار سنگین و فشار نقشی همسران جانباز 5. فرزند خواندگی بوده است.همسران آنها نیز بیشتر در جایگاه مراقبتگری قرار دارند، از نظر تعداد فرزندان انواع مختلفی از خانواده های بدون فرزند، فرزند خوانده، فرزندآوری از راه درمان، و فرزند آوری از راه طبیعی و فرزند شهید  در میان آنها وجود  دارد. ناتوانی جنسی، ناباروری، ناتوانی در امکان بچه دار شدن از مهمترین معضلاتی است که این خانواده ها آن را تجربه می کنند.

موضوع مقاله حاضر مسئله پذیرفتن فرزندخوانده، ابعاد مختلف آن و نیز تجربه زیسته خانواده های جانبازان قطع نخاعی درباب فرزندخوانده است. موضوع فرزندخواندگی در خانواده جانبازان زمانی معنی پیدا می کند که بسیاری از جانبازان قطع نخاعی، به دلیل ناتوانی جسمی و جنسی، قابلیت داشتن فرزند را ندارند و به ناچار، به پذیرفتن فرزند روی می آورند. حال، سوال این است که آنها موقعیت خود را پس از پذیرفتن فرزند و نحوه مواجهه با آن چگونه روایت می کنند. با چه دشواری های احتمالی دراین زمینه مواجه شده اند؟ به نظر می رسد خانواده ها با دشواری های مختلفی مواجه شده اند که پیش بینی پذیر نبوده است. انتخاب روش نظریه مبنایی، به مثابه روشی کیفی، نخست، به فهم عمیق تر موضوع می انجامد، و دوم، به بسط بیشتر مفاهیم نظری و امکان نظریه سازی دراین باره کمک می کند. سوژه های تحقیق را 20 نفر از جانبازان قطع نخاعی (اعم از قطع نخاع از کمر و قطع نخاع از گردن) در سه شهر تهران، قم و اصفهان تشکیل داده اند. مطابق یافته ها، جانبازان در مواجهه با مشکلاتی چون تنهایی و بروز اختلافات خانوادگی ناشی از آن، به منظور ایجاد پیوندهای بیشتر عاطفی، مناسب ترین راه را پذیرفتن فرزندخوانده تشخیص داده اند، اما به مرور زمان با رسیدن فرزند به سن بلوغ، به ویژه از دوره دبیرستان به بعد، خانواده ها با مسائل و دشواری های چندوجهی مواجه شده اند. پنهان کردن موضوع فرزندخوانده با عنوان «راز بزرگ»، مسئله «محرم و نامحرمی»، برخورد اقوام و دوستان، موضوع تک فرزندی، موانع حقوقی، دشواری های عرفی و عدم پذیرش جامعه «طرد یا ترحم اجتماعی» را می توان ازجمله مسائل پذیرفتن فرزندخوانده در چنین خانواده هایی برشمرد.

جنگ ایران و عراق مانند هر جنگ دیگری تلفات و خسارت های زیادی را به همراه داشته است. یکی از مهم ترین مصادیق آن خسارت های انسانی است. در میان خسارت های انسانی، گروه جانبازان به عنوان نمادهای عینی و ماندگار از جنگ تحمیلی دارای اهمیت می باشند. امروزه بسیاری از مسایل به ویژه مباحث مربوط به حوزه خانوادگی جانبازان به عنوان قلمرو خصوصی همچنین تحت تاثیر فضای تقدس مآبانه از تیررس صاحب نظران و محققان بدور مانده است. مقاله حاضر می کوشد با روش کیفی (در قالب گراندد تیوری)، به فهم عمیق تری در این زمینه دست یابد. اینکه روایت های آنان از زندگی و مسایل خانوادگی خود چگونه است؟ آنان نسبت به خانواده ها و افراد عادی در فرایند زندگی خانوادگی از انگیزه ازدواج گرفته تا نحوه مدیریت دارای چه وضعیت و تجربه منحصربه فردی می باشند؟ داده ها نشان می دهد که ازدواج جانبازان متاثر از شرایط جسمی و جانبازی از الگوی خاصی (غیرمتعارفی) پیروی کرده است الگویی از خانواده که می توان از آن تحت عنوان «خانواده ناقص» و به تبع آن، زندگی در شرایط سخت تعبیر کرد.

جنگ دارای پیامدهای مثبت و منفی بسیار و یکی از پیامدهای منفی آن تلفات و خسارت های انسانی است. در بین خسارتهای انسانی، جانبازان قطع نخاعی بجای مانده از جنگ به عنوان گروه های همواره در معرض خطر از توجه مضاعفی برخوردارند. جانبازان قطع نخاعی امروزه در زمینه های فردی، اجتماعی و خانوادگی با مسائل مختلفی مواجه اند و در این بین، موضوع خانواده و مسائل مرتبط با آن از مهمترین مسائل آنان است. فهم درست اینکه جانبازان قطع نخاعی بنا به شرایط خاص جسمی و ناتوانی و جایگاه ارزشی که آنان در جامعه ایران دارند، در زمینه ازدواج و تشکیل خانواده از چه الگویی پیروی کرده و تجربه زیسته آنان در این خصوص چیست، مستلزم اتخاذ روش مناسبی است و بنا به ماهیت و پیچیدگی موضوع، روش انتخابی در این پژوهش روش کیفی و مشخصا روش گراندد تئوری است. افراد مورد مطالعه 20 نفر از جانبازان قطع نخاعی در سه شهر تهران، قم و اصفهان هستند. یافته های تحقیق نشان داد که سیر تشکیل خانواده توسط جانبازان قطع نخاعی در همسر گزینی و تشکیل خانواده در ابعاد مختلف از الگویی متفاوت با خانواده افراد عادی پیروی میکند. جانبازان قطع نخاعی در زمینه هایی چون انگیزه ازدواج، همسریابی، مراسم عقد و عروسی، مشارکت والدین در ازدواج، مواجهه با رابطه جنسی و موضوع فرزند آوری از شیوه های خاص پیروی میکنند که در نهایت به نوعی از خانواده تحت عنوان خانواده اضطراری منتهی شده است.

نحوه تعامل والدین با فرزندان می تواند بر رفتار فرزندان و شکل گیری شخصیت آنان تاثیر گذار باشد، با چنین پیش فرضی می توان گفت نظام تربیتی خانواده بر گرایشدینی فرزندان نیز نقش تعیین کننده ای خواهد داشت، فرضیه اصلی این است که بین سه الگوی«اقتدار استبدای»، «آزادگذاری» و «الگوی اقتدار منطقی» مورد نظر دیانا به امرایند (1973)، با میزان دین داری نوجوانان رابطه معنی داری وجود داشته باشداین تحقیق از دو روش مطالعه اسنادی و میدانی (پیمایشی) سود برده شده است. میزان پایایی پرسش ها با احتساب آلفای کرونباخ تعیین شده اند، به منظور تکمیل مدل سه گانه تربیتی به امرایند، الگوی چهارمی نیز تحت عنوان «الگوی پذیری)» والدین به آن افزوده شده است.
جامعه آماری مورد مطالعه شامل کلیه دانش آموزان دوره متوسطه مدارس دولتی شهر تهران است حجم جامعه آماری حدود 325400 دانش آموز برآورد شد است. اما بر برآورد حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران صورت گرفته است حجم نمونه آماری با توجه به بالاترین سطح اعتماد و کمترین میزان خطا تعداد 384 نفر به دست آمد. حهت انتخاب نمونه ها از نمونه گیری چندمرحله ای (خوشه ای، مطبق و تصادفی) استفاده شده است و اطلاعات به دست آمده با روش های آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، نتایج نشان می دهد که بین الگوهای عملگرایانه و اقتدار منطقی با دینداری جوانان رابطه معنادار و مستقیمی وجود دارد. و بین الگوی آزادگذاری با دینداری جوانان رابطه معنادار اما معکوسمشاهده استو در نهایت بین الگوی استبدادی با دینداری جوانان رابطه معناداری مشاهده نشده است.

مقاله ی حاضر تلاش می کند به تحلیل نظری این مسئله بپردازد که آیا نظریه ی چرخشی-ریزشی ابن خلدون در باب دولت ازمنظر مدرنیته ی سیاسی، توان تبیین مکانیسم و دینامیسم دولت را دارد؟ برای پاسخ به این سئوال، ابتدا برمبنای پاره ای از ره یافت های نظری موجود در زمینه ی مدرنیته ی سیاسی، خواص و کارکردها و مفاهیم موجود در گفتمان سیاسی مدرن، معرفی شده و سپس این بررسی با آرای ابن خلدون و گفتمان سیاسی او به مواجهه نهاده شده است. نگارنده برمبنای این تحلیل نظری نشان داده است که از آن جایی که آرای ابن خلدون به عنوان یک نظام حقیقت، برساخته ی شرایط و اقتضائات جامعه ی زمان خود است و در چهارچوب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خاصی پرورش یافته است، به لحاظ نظری عموما و از جنبه های معرفت شناسی و انسان شناسی خصوصا، کفایت و توانایی لازم را برای تبیین تحولات و دگردیسی دولت مدرن ندارد و بنابراین تلاش پاره ای از جریان های فکری و بعضا ایدئولوژیک جهت تسری و تعمیم آرای او به دولت مدرن امروزین، جز اتلاف و هدر دادن وقت و توان برنامه های تحقیقاتی در باب مدرنیته و جامعه ی جدید نخواهد بود.

با گذشت بیش از دو دهه از پایان جنگ تحمیلی، همچنان بار رنج ناشی از جنگ زدگی و آسیب دیدگی بر دوش برخی از خانواده ها سنگینی می کند. در میان آسیب دیدگان از جنگ، جانبازان به عنوان نمادهای عینی و ماندگار گفتمان ایثار و شهادت، از جایگاه ویژه برخوردارند. جانبازان با مسائل و مشکلات گوناگونی مواجه اند که یکی از مهم ترین آن ها «دغدغه هویت جانبازی» و چالش های مربوط به آن است.
پرسش مقاله این است که جانبازان در مورد جایگاه و هویت جانبازی خود و تغییرات آن نسبت به گذشته چگونه می اندیشند؟ برای ارزیابی و تحلیل این موضوع، با روش کیفی، نظرات تفصیلی 32 نفر از جانبازان 70درصد شهر تهران با مصاحبه های متمرکز گروهی و انفرادی جمع آوری و مقایسه شده است.
یافته ها نشان می دهد که از منظر جانبازان، ادبیات جانبازی دستخوش تغییرات گردیده و در بسیاری از موارد، تقدس و منزلت جانبازی به مجموعه ای از تعارفات، گفتارهای رسانه ای و تبلیغاتی تقلیل یافته است.. در سطح جامعه، الگوهای رفتاری جدید ناهمخوان با فرهنگ ایثارگری گسترش یافته و تفسیر و قرائت های نوین اما متعارض با گفتمان ایثارگری به وجود آمده است. برحسب یافته ها، اکنون تحولات در گفتمان ارزشی جانبازی و ایثارگری، به رویکرد عمدتا مادی و معیشتی منجر شده است، به میزانی که در جامعه رویکرد مادی و اقتصادی بر نگرش فرهنگی نسبت به جانبازان غلبه یافته است. این تحول بر دغدغه های فرهنگی و دامنه انفصال و انزوای اجتماعی جانبازان و برخی از اعضای خانواده، خاصه همسر و فرزندان آنان نیز افزوده است.

پس از گذشت بیش از سه دهه از انقلاب اسلامی سال 1357، بررسی و علل و عوامل پیدایش این انقلاب هنوز از مباحث مطرح در حوزه آکادمیک جامعه شناسی انقلاب است. از بین تئوری های مختلف که به تحلیل انقلاب پرداخته اند، تئوری دیویس به دلیل مقبولیت جهانی و تعدد ارجاعات، اهمیتی مضاعفی دارد. متفکرین زیادی بر این موضوع که آیا تئوری دیویس قابلیت تبیین انقلاب ایران را دارا می باشد یا خیر؟ اختلاف نظر دارند.
مقاله حاضر ضمن شناسایی ریشه ها و تشریح نظریه دیویس و مروری برتحلیل دیدگاه های متفکرین مخالف و موافق چنین تطبیقی، از نظریه رابرت گر در این خصوص استفاده کرده است. استناد به آمار منتشره سازمان برنامه و بودجه، گزارش های اقتصادی بانک مرکزی و برخی دیگر از منابع، تا حد زیادی بر توانایی تبیین و تطبیق این تئوری با انقلاب اسلامی صحه می گذارد. با این وجود مقاله حاضر نشان خواهد داد که تئوری دیویس با محدودیت های نهفته در آن، تنها تبیین کننده بخشی از علل و عوامل انقلاب اسلامی است و بررسی جامع تر نیازمند توجه به رهیافت های تکمیلی دیگر به ویژه رهیافت فرهنگی است.

بحث بومی کردن دانش علوم اجتماعی، نزد برنامه ریزان فرهنگی و جامعه شناسان کشور، دغدغه اصلی بوده است. بررسی سیر تاریخی نشان می دهد که پیش از انقلاب، ایده های بومی کردن علوم اجتماعی و جامعه شناسی غالبآ خصلتی ناسیونالسیتی و یا ضدغربی داشته و در واکنش به آسیب های اجتماعی ناشی از صنعتی شدن جامعه با الگوهای غربی و ناکارآمدی جامعه شناسی در مواجهه با مسائل روز صورت گرفت. در حالی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بومی کردن، با ابعاد سیاسی و در راستای تحقق اهداف و آرمان های انقلاب، با رویکرد اسلامی کردن دانشگاه ها و در نهایت تاسیس جامعه شناسی اسلامی مطرح شده است.
این مقاله با رویکرد نظری در پی بررسی بومی کردن جامعه شناسی در پیش و پس از انقلاب، و با مروری بر دیدگاه های موافق و مخالف، زمینه تجربی این مفهوم را مورد کنکاش و بررسی قرار داده و در تلاش است مهم ترین موانع تحقق بومی کردن جامعه شناسی در ایران را برشمرده و راه کارهایی را برای تحقق بخشیدن آن ارائه نماید.