جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه "اعجاز" در نشریات گروه "علوم قرآن و حدیث"

قرآن کریم اصیل ترین متن اسلام و دلیل جاودانه رسالت پیامبر (ص) و پیش فرض بینش ها و گرایش های دینی مسلمانان است. از سویی اسامی و اوصاف گوناگون و ذوابعاد قرآن هر یک بیانگر زاویه ای از معارف عمیق قرآن و نشئه ای از نشات رسالت پیامبر (ص) بوده که به نوبه خود رهروان را به مرتبه ای از حقایق و آموزه های قرآن رهنمون می شود.پرسش اساسی پژوهش نوآورانه حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی و بنیادین نگارش یافته، چیستی اعجاز توامانی تیسیر و تثقیل قرآن کریم از منظر دو تفسیر المیزان و تسنیم است: دستاورد مقاله آن است که توامانی در وصف «آسانی، روانی، نظری و دلپذیری معارف قرآن» با « تثقیل و گرانباریش» یکی از وجوه اعجاز قرآن است؛ همچنین آمیختن مسائل حکمت نظری و عملی و تحول سخن از نیست به نکن؛ آمیزش جهان بینی با تربیت و تذکر و «هست» با « نباید»؛ تجمیع نورانیت آیات قرآن با ژرف بودن آن و انحصار دانش تام قرآن به معصومان؛ پیوند ناگسستنی همه مراحل قرآن در سیر نزول از کتاب مکنون تا مرتبه عربی مبین، همگی شواهدی از اعجاز توامانی تیسیر و تثقیل قرآن است؛ چنانکه اقتضای شدت و ضعف نورانیت آیات قرآن، سهل و اسهل بودن و ثقیل و اثقل بودن همزمان معارف آن است که به نوبه خود شاهدی بر اعجاز توامانی است.

ازآنجاکه معجزه راه اثبات نبوت نبی از دیدگاه دینداران شمرده می شود، اثبات عجز بشر از آوردن مانند قرآن دلیلی بر الهی بودن قرآن و دلیلی بر صدق ادعای نبوت پیامبر اکرم (ص) است. عجز بشر از آوردن مانند قرآن در صورتی ادعای نبوت پیامبر (ص) را اثبات می کندکه دلالت آن بر صدق ادعای آورنده آن پذیرفته شود. اثبات این دلالت بر پایه تبیین حسن و قبح عقلی و پس از باور و اعتراف به وجود خداوند قادر، حکیم و عالم عملی می شود. در این نوشتار، موضوع با روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه ای و با توجه به قواعد «وجوب لطف»، «قبح اغراء به جهل» و «امتناع نقض غرض» از خداوند، بررسی شده است. نتیجه نوشتار حاضر، اثبات دلالت عقلی و برهانی عجز بشر از آوردن مثل قرآن بر الهی بودن آن است.

یکی از مباحث مهم علوم قرآنی، موضوع اعجاز قرآن کریم است. قرآن پژوهان درباره ویژگی ها و ابعاد اعجاز قرآن اختلاف نظرهایی دارند. از آنجا که اعجاز شاخصه جاودانگی و تحریف ناپذیری قرآن کریم است؛ انجام چنین پژوهش هایی ضرورت می یابد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی تطبیقی اندیشه های آیت الله جوادی آملی و آیت الله معرفت در اعجاز پرداخته و به این نتایج دست یافته است:هر دو قرآن پژوه، نظری میانه در بحث اعجاز قرآن دارند و لفظ و محتوای آیات را خارق العاده برمیشمرند؛ اما مهمترین وجه افتراق دیدگاه دو اندیشمند در ذات اعجاز قرآن است که، آیت الله جوادی آملی ذات اعجاز قرآن را در محتوا و آیت الله معرفت اصل اعجاز قرآن را اعجاز بیانی میداند. ابعاد اعجاز قرآن از نگاه آقای جوادی آملی شامل: اعجاز در بلاغت، محتوا، هماهنگی آیات با یکدیگر، اعجاز غیبی و علمی و تشریعی است.آقای معرفت، اعجاز قرآن را در سه بعد، اعجاز بیانی، علمی و تشریعی مطرح کرده اند.

تفسیر علمی به عنوان یکی از روش های تفسیری در عصر حاضر همگام با پیشرفت علم و فناوری رشد چشمگیری نسبت به گذشته داشته است به گونه ای برخی اندیشمندان در تفسیر آیات علمی قرآن نگاشته های مستقل دارند. زغلول راغب محمد نجار مصری، یکی از اندیشمندان معاصر است که تحقیقات گسترده در حیطه تفسیر علمی قرآن انجام داده است. این پژوهش بر آن است تا با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای مبانی تفسیر علمی از دیدگاه این اندیشمند را استخراج کند. همسویی کتاب تشریع و تکوین اینکه اشارات قرآن در زمینه هستی شناسی تماما همگرا با قوانین الهی در هستی است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که نجار هشت مبنا را به عنوان تفسیر علمی برگزیده است: همسانی کتاب تشریع با کتاب تکوین، ماهیت هدایتی و علمی قرآن، سازگاری عقل و علم در اسلام، جاودانگی قرآن در پرتو اعجاز علمی و بیانی قرآن، فهم بهتر آیات در پرتو تفسیر علمی، روشنگری قرآن در مباحث ناپیدای علم، اعتماد به قوانین علمی قطعی و بررسی نظریات و فرضیات علمی و التزام برعدم تطبیق مطالب غیرعلمی با تصور علمی بودن بر قرآن

شیخ طوسی در کتاب امالی گزارش جابر بن عبدالله انصاری از لوح فاطمه (ع) را از استاد خود ابومحمد فحام نقل کرده است. انتهای حدیث به ابری سفید اشاره دارد که با زبان عربی فصیح به طوری که جن و انس شرق و غرب، آن را می‌‌شنود حضرت حجت(ع) را معرفی می‌کند. با توجه به گزارش‌های متعدد حدیث لوح این گزارش با توجه به فقره پایانی آن، که از یک اعجاز سخن می‌راند، صحت و عدم صحت آن و انتساب آن به میراث شیعی، درخور توجه است. نوشتار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، در صدد بررسی این قسمت از روایت است. نتایج به دست آمده، حکایت دارد که روایت، ضعف سندی دارد و علاوه بر آن، فقره پایانی روایت در دیگر احادیث لوح ذکر نشده است و با قراینی، احتمال انتقال انتهای متن آن از اهل سنت به متون شیعی وجود دارد.

یکی از وجوه اعجاز که مفسران قرآنی را به تدبر وا داشته اعجاز محتوایی است؛ این نوع از اعجاز با مفاهیم درونی قرآن ارتباط دارد و اگر چه میتوان مولفه های گونا گونی را برای آن برشمرد، اما مولفه های مورد اتفاق فریقین را میتوان اختاف ناپذیری، اخبار از غیب، بواطن قرآن، اعجاز علمی وجامعیت قرآن دانست که شامل محورهایی نظیر قانونگذاری، هدایتی، حقوقی، مسایل اخاقی و... میشود و آنچه از تطبیق استنتاج میگردد معین آنست که توجه به این نوع اعجاز در طی قرون مختلف با شدت و ضعف هایی روبرو بوده که در سیر زمانی مختلف هر یک از فریقین توجه و عنایت ویژه بدان داشتهاند و اختافات مبنایی در طرح مساله، باورها و روش طرح با یکدیگر دارند برای مثال در مورد بطون قرآن کریم با وجود قبول و مسلم دانستن این مولفه در نقل اهل سنت با اندک اغماض از پیامبر (ص) یا صحابه بحثی مطرح نمیشود در حالی که شیعه بدان عنایت و اهتمام ویژه داشته است یا در مبنا تشیع بر خاف اهل سنت بر این باور است تنها مرجع حقیقی برای دفع شبهات معصومان میباشند و آنها عالم به قرآن هستند. بنابراین این نوشتار میکوشد با رویکردی توصیفی_ تحلیلی مولفه های اعجاز محتوایی را از منظر مفسران شیعه و سنی مورد بررسی قرار دهد.

 مساله ی اعجاز قرآن از جمله موضوعات مهم و اساسی است که در سیر تاریخی مطالعات و مناقشات قرآن پژوهان فریقین به طور مبسوط و مستقل انعکاس یافته است به گونه ای که شماری از محققین به کشف و اصطیاد وجوه خاصی از اعجاز قرآن پرداخته و برخی دیگر نیز عمدتا به وجوه فرعی و غیر محوری اعجاز آیات وحی پرداخته و از بررسی و تمرکز درخور در ابعاد اصلی آن بازماندند تا جایی که اعجاز بلاغی و ادبی قرآن در شمار نخستین، مشهورترین و محوری ترین دامنه ی اعجاز قرآن قرار گرفت. این در حالی است که در میان اندیشه وران اسلامی، امام خمینی (ره) را باید از جمله معدود عالمان دین باور و باریک اندیشی به شمار آورد که در آراء و آثار قرآن شناختی خویش از اعجاز قرآن، با نگرشی خاص، واقع بینانه، مبتکرانه و در عین حال کاربردی سخن رانده به گونه ای که چنین باور و بینشی در نگاه ها و نگاشته های هیچ یک از متفکرین شیعه و سنی در ادوار مختلف تاریخ تفسیر قرآن مشاهده نمی گردد. امام خمینی (ره) که قرآن را کتاب هدایت و آدم سازی انسان ها می داند، ضمن تاکید بر ضرورت ملاحظه ی تمام جنبه های اعجاز قرآن ازیک طرف و انتقاد ازعقیده طرفداران اعجازبلاغی قرآن بعنوان اعجاز عمومی قرآن ازسوی دیگر، بر اعجاز معرفتی و تربیتی (اعجازعرفانی) قرآن تمرکز و اصرار ورزیده است. لذا تبیین اندیشه های قرآن شناختی امام خمینی (ره) با تاکید و تمرکز بر مساله ی اعجاز قرآن با روش توصیفی و تحلیلی، از اهداف اصلی این مقاله می باشد.

در حوزه زبان شناسی، وجود ترادف یا عدم وجود ترادف در الفاظ عربی، یکی از مباحث بحث‏برانگیز میان دانشمندان اهل لغت به شمار می آید. به تبع آن، وجود ترادف یا عدم آن در قرآن کریم نیز، از موارد اختلافی بین قرآن‏پژوهان است. در این میان، تاریخ تفسیر قرآن کریم، گویای آن است که برخی از مفسران، مانند طبرسی، زمخشری و دیگران با قول به ترادف در قرآن، موافق هستند. در مقابل، بعضی دیگر هم، مثل سیوطی و مرحوم استاد معرفت و سایرین، خلاف این را اعتقاد دارند. در این مقاله، ضمن تبیین ادله هر یک از موافقان و مخالفان قول به ترادف، چالش های برخواسته از پذیرش ترادف در قرآن هم، مورد کندوکاو قرار گرفته است.رهاورد این پژوهش، با روش انتقادی، تحلیلی و شیوه درون‏متنی، معطوف به این حقیقت است که اولا، قبول ترادف در قرآن کریم بر اساس ادله محکم مخالفان ترادف، امکان‏ناپذیر است. ثانیا، قول به وجود ترادف در قرآن، پیامدهای منفی، همچون حاکمیت افکار سطحی و ساده از فهم معانی آیات، طرح حشو و زیاده در الفاظ قرآن، مخدوش شدن اعجاز قرآن در ابعاد مختلف آن و غیره را به همراه می آورد که التزام به آنها را، هیچ قرآن‏پژوهی نمی پذیرد.

اعجاز در قرآن دارای وجوه مختلفی است که یکی از مهمترین آن اعجاز علمی است یعنی وجود گزاره های علمی در قرآن. به دیگر سخن، اعجاز علمی قرآن عبارت است از خبرهای غیبی در امور طبیعی که در قرون اخیر به جهت پیشرفت ها و کشفیات علوم تجربی، مورد توجه قرآن پژوهان و دانشمندان مختلف قرار گرفتته است. اعجازعلمی دارای مصادیق مختلفی است که در جای خودش بیان شده است اما در این تحقیق تنها به اعجاز زوجیت عام موجودات در آیات مختلف با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی پرداخته شده است که در نتیجه با استقرای آیات مربوط به زوجیت و بررسی معانی مختلف آن (نر و ماده، اصناف و انواع، قرین یکدیگر بودن، فاعل و منفعل و...) در تفاسیر المیزان، نمونه، تبیان و... و بیان مصادیق زوجیت در قرآن (گیاهان ، حیوانات ، انسانها و همه ی موجودات) اثبات گردیده است که این اثبات، خود بخود منجر به اثبات معجزه بودن خود قرآن نیز بطور کلی می گردد. در ادامه به بعضی از شبهاتی مانند تعارض زوجیت عام با مساله ی بکرزایی برخی موجودات و ناسازگاری آن با تولد حضرت عیسی علیه السلام، نیز به نحو مستدل پاسخ داده شده است.

جامعیت قرآن مجید از جمله مباحث بنیادین تفسیر و علوم قرآنی است که در فهم مراد و مقصود کلام خداوند متعال، بسیار تاثیرگذار است. پژوهشگران به منظور تبیین قلمرو معارف قرآن به آیاتی از قرآن استناد کرده اند. این مقاله، دیدگاه مفسران را در خصوص جامعیت قرآن با استناد آنان به آیه ﴿قل لین اجتمعت الإنس و الجن علی‏ ان یاتوا بمثل هذا القرآن لا یاتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا﴾(اسراء، 88) - که از جمله آیات مستند جامعیت قرآن است- به روش توصیفی- تحلیلی بررسی کرده و کوشیده است به این مسئله که کدام تفاسیر آیه را مستند جامعیت دانسته و چه نوع جامعیتی را مد نظر داشته اند، پاسخ مناسبی دهد. بررسی ها نشان می دهد که به رغم آموزه‏ های دیرین مکتب اهل بیت مبنی بر جامع بودن قرآن، استفاده جامعیت از آیه مزبور، بیشتر از ناحیه مفسران معاصر که رویکردی علمی- اجتهادی به قرآن داشته اند، صورت پذیرفته است.

سابقه بحث در رابطه با اعجاز قرآن کریم به زمان نزول قرآن کریم باز می گردد. در طول تاریخ اسلام وجوهی به عنوان وجه اعجاز قرآن نام برده شده که اعجاز در بیان اخبار غیبی یکی از این موارد است. در خود قرآن کریم، وحی کردن اخبار غیبی به صراحت ذکر شده است. دلایلی برای اثبات این وجه از اعجاز قرآن کریم بیان شده است که قراین تاریخی بر عدم آشنایی پیامبر(ص) با کتب مقدس پیشین یکی از آنان است. در این نوشتار پس از بررسی این مساله و بیان مثال هایی در رابطه با بیان اخبار غیبی در قرآن کریم، به بررسی ادعای برخی منکران وحیانی بودن قرآن کریم مبتنی بر معرفی منبعی غیر الهی برای قرآن کریم پرداخته شده است و به وجهی جدید در اثبات اعجاز قرآن کریم در بیان اخبار غیبی اشاره شده که بر اساس داده های باستان شناسانه استوار است و نشان داده شده که چگونه می توان بر اساس علم باستان شناسی برای اثبات اعجاز قرآن و اثبات اینکه قرآن کریم از جانب خداوند است استفاده کرد.

یکی‌ از وجوه اعجاز قرآن که‌ در‌ دوره های اخیر مورد توجه قرآن پژوهان معاصر قرار گرفته اعجاز روانشناختی قرآن کریم است،قرآن به‌عنوان کتاب هدایت در حوزه علوم انسانی به فراوانی سخن گفته است از اینرو ضرورت بحث پیرامون رابطه قرآن وعلوم انسانی بیشتر احساس می شود،این نوشتار به‌ روش کتابخانه‌ای و با بهره گیری از یافته های روانشناسی به‌صورت توصیفی پس‌از تبیین روانشناسی رشد و بیان نظرات مختلف پیرامون این موضوع به تبیین مراحل رشد انسان پرداخته و مراد از‌ رشد دراین آیه را رشد روحی وروانی انسان بیان می کند،در مجموع می‌توان گفت:با توجه به اینکه یکی از کارایی های معجزه آنست که فرد منکر با دیدن آن معجزه مومن شود،به نظر می رسد این آیه یکی از گزاره های شگفت انگیز قرآن است نه معجزه علمی وبا توجه به این که هرچند علوم طبیعی و انسانی هر دو در حوزه علوم تجربی قرار دارند ولی به خاطر ویژگی های علوم انسانی ازجمله نسبی بودن ادعاهای مطرح شده در این علم،دلیل قاطعی بر انطباق آن نظریه با حقیقت وجود ندارد و مشکل است که اخبار غیبی قرآن با نظریه‌های علوم انسانی تطبیق داده شود،از اینرو اثبات اعجاز دراین حوزه و بررسی و نقد آن دشوار است.از اینرو می‌توان این آیه را به عنوان یکی از شگفتیهای بی‌ نظیر قرآن پذیرفت نه به عنوان معجزه علمی.

نگارنده بعد از تقسیم آیات پزشکی قرآن به «آیات بهداشتی» و «آیات درمانی»، به اهداف آیات پزشکی قرآن پرداخته و به این نتیجه رسیده است که قرآن کتاب علمی نیست، بلکه کتاب هدایت انسان به سوی کمال است. قرآن برای تقویت مبدء شناسی و معاد شناسی و تحریک حس کنجکاوی بشر، به مسایل علمی پرداخته و نیز به برخی از مسایل پزشکی اشاره نموده است. در تفسیر آیات پزشکی لازم است از شیوه «استخدام» برای فهم بهتر قرآن سود ببریم و از شیوه افراطی «استخراج همه علوم از قرآن» و تحمیل نظریه های علمی بر قرآن بپرهیزیم. نویسنده در پایان با توجه به آیه 275 سوره بقره که خداوند دیوانگی را به مس شیطان نسبت می دهد و مفسران احتمال‎های زیادی در برای آن مطرح می کنند، ضمن اشاره به شبهات وارده بر آیه، به نقد و بررسی آن احتمال‎ها پرداخته است.

با عنایت به برخورداری قرآن از پاره ای صفات، از جمله جامعیت، ابتنای بر اصل توحید، انسجام و عدم اختلاف معانی، هدایت، نور، بینه، مبرهن بودن و...، باید اذعان نمود که سنخ اعجاز قرآن و شریعت محمدی (ص)، به کلی از سنخ اعجاز سایر شرایع ممتاز است؛ زیرا شرایع، معجزه ای محسوس، از سنخ ماده و محدود به زمان و مکان ارایه کردند و حال آن که اعجاز قرآن از سنخ دانش، فرا حسی، فایق بر گستره زمان و مکان و مسیطر بر تارک هستی است. نوشتار حاضر با رویکردی توصیفی، تحلیلی مبتنی بر دیدگاه طباطبایی (ره)، صاحب «المیزان فی تفسیرالقرآن»، به سه تبیین سترگ در باب استنتاج جامعیت قرآن از کلیت اعجازمند آن دست یافته است. طباطبایی بر این باور است که در دو تبیین نخست، عمومیت تحدی و اعجاز قرآن، و نیز جامعیت برگرفته از آن، ناظر بر گستره معارف مرتبط به هدایت انسان است، در حالی که در تبیین سوم، عمومیت و جامعیت مذکور، ناظر بر گستره اغراض الاهی می باشد. نکته درخور تامل آن که در میان مفسران متقدم و معاصر،این تنها طباطبایی است که با ژرف نگری منحصر به فرد، به ابعاد نسبت موجود بین اعجاز قرآن و جامعیت آن عطف توجه نموده است.

اعجاز قرآن دارای ابعاد متعددی است که یکی از ابعاد مهم آن اعجاز علمی می باشد. این بعد از اعجاز در کتاب مدخل التفسیر آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی به صورت گسترده مطرح شده است. از جمله تحت عنوان «اخبار غیبی قرآن و اعجاز تشریعی قرآن و نیز اعجاز در اسرار خلقت» مطرح شده؛ که به مواردی از اعجاز علمی در حوزه زیست شناسی، زمین شناسی، کی هان شناسی، تاریخی و قانون گذاری اشاره کرده اند و آیات و مصادیق هر کدام را توضیح علمی داده اند.   در این نوشتار با بررسی موارد فوق روشن می شود که اولا اعجاز علمی قرآن یکی از ابعاد اعجاز پذیرفته شده بوده و ثانیا ایشان یکی از پیشگامان طرح اندیشه اعجاز علمی در دوره معاصر می باشند و دارای نوآوری در این زمینه هستند.