طریقت عشق و مدارا در سلوک عرفانی شیخ نظام الدین اولیاء و کبیر

شیخ نظام الدین اولیاء (د 725 ق/1325م)، از مشایخ چشتیه در هند، و کبیر (قرن 15 م)، شاعر و عارف نامدار هندی، از حیث تاکیدشان بر عشق و مدارا شباهت های فراوانی داشتند. شیخ نظام الدین و خلفایش موجب گسترش سلسله چشتیه و نیز ترویج زبان فارسی و اسلام در شبه قاره هند شدند. آنگونه که از ملفوظات شیخ استنباط می شود او عشق را شرط اصلی قبول هر طاعتی می دانست. به باور او، عشق الهی در قالب عشق به ولایت پیر تجلی می کند و در مقیاس وسیع تر تمام مخلوقات را دربرمی گیرد. کبیر نیز از شاعران و عارفان هند است که به همراه پیروانش در ترویج آیین بهکتی نقش مهمی داشته است. مذهب کبیر به روشنی دانسته نیست، هندوها او را هندو و مسلمانان وی را مسلمان می دانند. کبیر در اشعارش ظواهر دین را به شدت نقد می کند و معتقد است که عشق الهی جوهر دین است. از این رو، بر عبادت عاشقانه (بهکتی) تاکید می کند. او نیز عشق به گورو یا پیر را در تعالی روحانی سالک بسیار موثر می دانست.