مرگ اندیشی از منظر امام محمد غزالی و شیخ احمد غزالی

در آثار مربوط به تصوف می توان دو رویکرد در مواجهه با مرگ را تشخیص داد: در رویکرد نخست مرگ به عنوان واقعیتی انکارناپذیر پذیرفته بوده و با توجه به عظمت و اهمیت آن سعی در آمادگی برای مرگ و یاد مرگ در دنیاست. در رویکرد دوم عارف از این مرتبه فراتر می رود و مرگ را به عرصه زندگی می کشاند و با تجربه فنا (مرگ پیش از مرگ) از تعاریف و چارچوب های تعریف شده برای مرگ عبور می کند. محمد و احمد غزالی نمایندگان مهم این دو رویکرد هستند. امام محمد غزالی که بزرگ ترین نماینده اخلاق عرفانی است، بر مبنای دنیاگریزی و آخرت اندیشی به مسیله مرگ می پردازد و با توجه به نگرش اخلاقی خود وجه هلاکت آن را پررنگ می سازد و بر آماده شدن برای مرگ تاکید می ورزد. اما محوریت عشق در اندیشه عرفانی احمد غزالی، باعث شده وی به مرگ نیز از این زاویه بنگرد. عشق در نگاه احمد غزالی عامل حرکت انسان برای دیدار با حق است و سالک در این مسیر به فنای عاشقانه دست می یابد. از سوی دیگر از بعد معرفت شناختی دستیابی به مراتب بالای معرفت جز با مرگ تعینات حاصل نمی شود. این دو بعد به طور هماهنگ در اندیشه او با یکدیگر پیوند یافته و در مفهوم عشق تنیده شده اند.