فهرست مطالب علی اکبر ذاکری

کانت رحبه مسجد الکوفه من اهم المنصات التی اطلق فیها امیر المومنین مناشداته بحقه فی فجر الإسلام وبعد واقعه الغدیر. وبما ان واقعه الغدیر من اهم وقایع واحداث تاریخ الإسلام التی استخلف الرسول فیها إبن عمه علی× واظهره للعلن، فقد طلب امیر المومنین فی مرات عدیده الصحابه الذین حضروا الواقعه ان یشهدوا بما رات اعینهم وسمعت مسامعهم حول استخلافه من قبل الرسول الاکرم حین قال فی یوم غدیر خم: من کنت مولاه فهذا علی مولاه. ومن اهم واشهر المواضع التی استشهد علی الصحابه، هی رحبه مسجد الکوفه والتی تسمی بالمناشده. وتاتی اهمیه هذا الموضوع فی الإستناد به وإثبات احقیه علی× بالخلافه. تسعی هذه الدراسه ان تلقی الضوء علی شخصیات رواه هذه الواقعه عبر المنهجیه الوصفیه التحلیلیه وتتطرق إلی هذا الموضوع من خلال الإستناد إلی المصادر المختلفه. وما یمیز هذا المقال هو التعریف بجمیع الرواه والشاهدین علی الواقعه بحیث فاق عددهم العدد الذی ورد فی کتاب الغدیر. فقد ذکرنا فی المقاله اکثر من 23 راویا واکثر من 28 سندا فی هذه المقاله. ویری کاتب المقاله ان زمن حدوث هذه الواقعه لم یکن عام 35 کما هو معروف وإنما هو نهایات عام 36 للهجره.

در غوغای جمهوری‌خواهی رضاخان قبل از رسیدن به سلطنت، جمعی طرفدار جمهوریت و گروه زیادی مخالف آن بودند. سیدحسن مدرس از مخالفان سرسخت جمهوری‌خواهی بود. غیر از شهید مدرس، اکثریت علما نیز با جمهوری‌خواهی مخالف بودند. در این مقاله،‌ ضمن بیان علت مخالفت علما با جمهوری‌خواهی، به سفر رضاخان به قم پرداخته شده و تلاش شده به این سوال پاسخ داده شود که مواجهه شیخ عبدالکریم حایری و نیز سید‌ابوالحسن اصفهانی و میرزا محمدحسین نایینی (دو مرجعی که توسط عوامل انگلیس، از نجف به ایران تبعید شده بودند) با رضاخان در جریان سفر وی به قم چگونه بود و چه نتایجی در موضوع جمهو‌ری‌خواهی و برخی مسایل دیگر داشت؟ آیا علت عدم مخالفت علما با رضاخان به‌رغم مخالفتشان با جمهوری‌خواهی پی‌گیری رضاخان برای بازگشت علمای تبعید‌ی به نجف بود، یا موضوع عمیق‌تر بود و علما در این دیدار درخواست‌هایی مطرح‌ کردند و رضاخان خود را متعهد به اجرای آن نمود؟ این مقاله با شیوه توصیفی تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای و اسنادی به این موضوع پرداخته و با توجه به منابع و اسناد بر این باور است که خواسته‌های علما در جهت حفظ و تقویت اسلام و تشیع بوده که متاسفانه گزارش تفصیلی از این مذاکرات افشا نشده است. در مقاله به سند و نامه‌ای اشاره می‌شود که به نام مرحوم نایینی و اصفهانی برای رضاخان نوشته شده و به صورت ضمنی از برخی توافق‌ها و تعهدها در قم سخن گفته شده است که اظهار تدین سردار سپه با برگزاری عزاداری و اجرای مراسم مذهبی، و اطلاعیه‌اش بعد از بازگشت از قم مظاهر آن است.

هجرت از ارزش های دینی است. رسول خدا (ص) در آغاز به مسلمانان دستور داد از مکه به حبشه و بعد  به مدینه هجرت نمایند. جمعی از مسلمانان مجبور بودند خانواده های خود را رها کرده و به مدینه بروند. جمعی برای خود در مدینه ازدواج و زندگی جدیدی تشکیل دادند. حضرت حمزه از مسلمانان با سابقه در مکه بود که برای حمایت از پیامبر، اسلام آورد. او دارای دو همسر بود. همسر خود را- به نام سلمی- در مکه گذاشت و خود به مدینه هجرت کرد و در آنجا مجددا ازدواج کرد. دخترش امامه هم در مکه ماند. طبق گزارش های مختلف چندین نام برای دختر حضرت حمزه یاد کرده اند که از مکه به مدینه برده شد. بنا بر تحقیق، وی یک دختر به نام امامه داشته که در مکه بود و در سال هفتم در عمره القضاء رسول خدا (ص) او را با خود به مدینه برد. این مقاله به بیان و تحلیل سرگذشت دختر حمزه امامه پرداخته و دیگر اسامی که به عنوان دختران حمزه ذکر شده مورد بررسی و نقد قرار داده است. این نوشتار در باره دختر حمزه با روشی توصیفی -تحلیلی، به واکاوی پرداخته و گزارش های مختلف را  بررسی کرده است.

بسیاری امیرالمومنین علی علیه السلام را در عزل تمام کارگزاران عثمان بویژه معاویه قاطع دانسته و از شیوه عزل آنان سخن نگفته اند. مقاله این نکته را ثابت می کند که حضرت به جهاتی حداقل چهار تن از کارگزاران عثمان را ابقا کردند و بر این نظراست اعزام عماره بن شهاب به کوفه از گزارش های سیف تمیمی و بی اعتبار است. امام دو شیوه کلی عزل، در باره بقیه کارگزاران اعمال کرد. مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه اسنادی به تبیین شیوه عزل کارگزاران عثمان پرداخته و با تحلیل نامه 75 نهج البلاغه بر این نظر است که حضرت بهترین شیوه را برای عزل معاویه در سه مرحله پی گرفت تا مشکل حاکم شام را بدون خون ریزی حل کند. این معاویه بود که به نامه حضرت و سفیر ایشان پاسخ نداده و با تحریک طلحه و زبیر و بعد اعلام جنگ به سفیر امام، به  مخالفت با رهبر مسلمین پرداخت و هر گونه همکاری را با خلیفه مسلمین رد کرد.

یکی از فضایل امام حسن مجتبی(ع)، انجام حج های پیاده از مدینه تا مکه است، ولی تعداد این حج ها به صورت های مختلف؛ یعنی پانزده، بیست و بیست و پنج حج گزارش شده است. با توجه به دوران محدود ده ساله امامت آن حضرت(ع)، این پرسش وجود دارد که ایشان در چه مقطعی این تعداد حج پیاده را انجام داده است؟ مقاله پیش رو که با هدف بررسی میزان درستی این آمار و چگونگی انجام آن با روش سندپژوهی تدوین یافته است به این نتیجه رسیده است که با توجه به دوران امامت آن حضرت(ع)، این آمار به عنوان حج پیاده از مدینه به مکه نادرست و ناهم گون با حقایق تاریخی است. به نظر می رسد پیاده روی های امام(ع) مربوط به رفتن از مکه به منا و از آن جا به عرفات و سپس به مشعر و گاه به منا بوده است و روایتی صحیح نیز به این نکته اشاره کرده است. بر اساس این برداشت، امکان انجام حج با چنین شرایطی قبل از امامت آن حضرت نیز متصور است.

یکی از مظاهر عدالت که در جوامع بشری مورد سنجش قرار می گیرد رعایت حقوق اقلیت ها است. و این نشانه ای از عدالت اجتماعی در آن جامعه دارد. در این مقاله بر آنیم سیره امیرمومنان علیه السلام را درباره اقلیت ها واکاوی کرده و به روش توصیفی تحلیلی و با استناد به کتاب های معتبر به عملکرد ایشان دراین باره به پردازیم. آنچه از گفتار و رفتار و توصیه های امام استفاده می شود این که به همه افراد به عنوان یک انسان قابل احترام نگریسته و دستور رعایت حقوق اقشار مختلف را با هر دین و آیین و نژادی توصیه می کرد و دستوراتی بسیار شگفت انگیز و عالی و متفاوت با دیگران دراین باره دارد. عملا خود نیز به آن پایبند بود. برای همه انسان ها با هر تفکری حق حیات قایل بوده و عدالت اجتماعی، قضایی و امنیت اجتماعی و توجه به رفاه و مهربانی در دریافت مالیات را برای همه مردم در نظر داشت. حق آزادی ابراز عقیده به مخالفان خود داده و آنان را از بیت المال محروم نمی کرد. درباره حقوق اقلیت ها در حکومت علوی مقالات متعددی نوشته شده که بر محور فقه است و امتیاز این مقاله در این است که با بیان نکاتی بدیع از سیره حضرت با آنچه دیگران دراین باره گفته و نوشته اند، متفاوت است.

دریافت مالیات از کارهای مرسوم حکومت هاست. مقدار و چگونگی دریافت به صورتی که موجب نارضایتی مردم و تعطیلی واحدهای تولیدی نشود از مهمترین مسایل حکومت ها بوده است. این مقاله با نگاهی تحلیلی به سیره امیرالمومنین، به واکاوی این پرسش می پردازد که ملاک دریافت مالیات در سیره امام چه بوده است؟ در این بررسی نشان داده شد، معیار اصلی امام برای دریافت مالیات توجه به آبادی شهرها بوده است. از این رو ایشان از مازاد بر نیازهای مردم، مالیات دریافت می کرده است. بر همین مبنا، امام دستورالعمل هایی برای کارگزاران صادر کرده بودند تا از سرمایه اولیه مردم، مالیات دریافت نشود. امام علی ع خود بر عملکرد مودیان مالیات نظارت می کردند و بازرسانی نیز برای رسیدگی به شکایات مردم انتخاب کرده بودند.

نویسنده در نوشتار پیش رو، با هدف معرفی شخصیت و آثار علمی جعفر مرتضی عاملی، با تقسیم‌بندی آثار ایشان به کتاب‌هایی در تبیین سنت و سیره صحیح معصومان، آثاری در دفاع از شخصیت‌های شیعه، کتبی در رد مسایل تاریخی، تفسیر سوره‌هایی از قرآن و آثاری در مسایل اجتماعی، به ذکر نام کتاب‌های ایشان در هر دسته، اقدام نموده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی تشکیلات نیروهای نظامی و انتظامی در حکومت امیرالمومنین (ع) بوده و فرضیه ابتکاری بودن «شرطه الخمیس» را با روش توصیفی- تحلیلی به اثبات رساند. در این راستا،سازمان نیروی نظامی در کوفه، پیشینه نیروی انتظامی در اسلام، ایجاد سازمان هاینظامیجدید توسط امیرالمومنین (ع)، شرطه و نیروی انتظامی در حکومت علوی، «شرطهالخمیس» به عنوان مهم ترین تشکیلات انتظامیحکومت علوی، ابتکارامام علی (ع) در تشکیل «شرطه الخمیس»،زمان، مکان و اعضای تشکیل «شرطه الخمیس»،فعالیت های انتظامی اعضای «شرطه الخمیس»ونیروی انتظامی و شهربان در حکومت علوی مورد بررسی قرار گرفته اند.یافته ها نشان داد، سه گروه و جمعیت در زمان امام علی (ع) بودند. گروه نظامی که براساس تشکیلات قبایل بود و دو گروه انتظامی. یکی «شرطه الخمیس» که حضرت ایجاد کرد و سابقه نداشت و گروه انتظامی دیگری که امنیت شهر را به عهده داشته و در عملیات مختلف شرکت داشتند. از عنوان «شرطه الخمیس» قبل و بعد از امام علی (ع) در منابع تاریخی یاد نشده است. طبری و محققان اهل سنت ایشان را مبدع «شرطه الخمیس» و ایجاد کننده تشکیلات منسجم شرطه در اسلام دانسته اند. اعضای «شرطه الخمیس» به امنیت شهرها و مبارزه با شورشیان، مفسدان و متجاوزان می پرداختند و در هنگام جنگ هم فعال و به کمک نیروهای پیشگام نظامی، می رفتند. در هنگام جنگ جمل و صفین نیز حاضر بودند.

هدف پژوهش حاضر بیان دقیق یکی از مفاهیم دینی تاثیرگذار در ایجاد فرهنگ و تعهد اجتماعی است. پژوهش با روش اسنادی و کتابخانه ای به تحلیل و واکاوی موضوع پرداخته و با پی گیری معنای تعرب و هجرت و با تکیه بر گزارش های تاریخی و حدیثی در سیره علوی و رضوی، تلاش کرده است تا به این مهم دست یابد. از یافته های پژوهش، تقسیم مسلمانان به مهاجر و اعرابی پس از فتح مکه است. مسلمانان خود را ملزم می دانستند برای جهاد به مرکز حکومت اسلامی هجرت کنند. تخلف از این وظیفه، حکم مرد اعرابی را داشت که به‎جهت بی تفاوتی، از یکسری حقوق اجتماعی و اقتصادی محروم می شد. یافته اصلی و نوآوری پژوهش، اثبات فرضیه پژوهش در ترادف تعرب بعدالهجره، با بی تفاوتی سیاسی اجتماعی است. به فرموده امام‎رضا (علیه‎السلام) تعرب رفتن به بادیه نیست بلکه علت حرمت تعرب بعدالهجره، بی تفاوتی در حمایت امام بحق و دیگر پیامدهای منفی آن است، اگرچه شخص در مرکز اسلام باشد.

متوکل، یکی از سفاک ترین و جنایت کارترین خلفای بنی عباس بود. قبر امام حسین (ع) را ویران کرد. دوران خلافت وی، هم زمان با امامت امام هادی (ع) بود. به دستور وی، بارها به منزل امام یورش بردند. با اینکه منزل امام در سامرا تحت کنترل بود، به اتهام توطئه علیه دستگاه خلافت، به مجلس بزم متوکل برده شد؛ بدان امید که سعایت گران دستور قتل امام را از خلیفه بگیرند. امام به درخواست خلیفه اشعاری را خواند که مجلس را منقلب کرد. بساط عیش برچیده شد و امام با احترام مجلس را ترک کرد. در این مقاله، به بررسی گزارش ها و اقوال مختلف درباره اشعاری که امام در بزم خلیفه خوانده، پرداخته شده و سیر تاریخی آن را از زمان مسعودی تا قرون معاصر گزارش کرده که نشان می دهد انتساب اشعار به امام و قرائت آن در دربار متوکل، قابل انکار نیست. دیگر اقوال نیز مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است که با توجه به معاصر بودن برخی نویسندگان با متوکل، خلیفه مستبد عباسی، تلاش کرده اند اشعار را به گونه ای ارائه دهند که اشاره ای به جریان دربار متوکل نداشته باشد. انتساب آن اشعار به امام علی (ع) ، منافاتی با قرائت آن توسط حضرت هادی (ع) ندارد.

امنیت از ارکان جامعه است. مردم با برخورداری از نعمت امنیت زندگی خود را در آرامش سپری می‏ کنند. نیروی انتظامی حافظ امنیت اجتماع و مردم است؛ با مفسدان مبارزه می‏کند و با برهم ‏زنندگان امنیت جامعه می‏ ستیزد. نیروی انتظامی در اسلام سابقه ‏ای دیرینه دارد. هنگام جنگ ‏ها جمعی به حفاظت از رسول خدا می‏ پرداختند و از مراکز حساس پاسداری می‏کردند. نخستین نیروی انتظامی متشکل را امیرالمومنین با عنوان «شرطه الخمیس» ایجاد کرد. افراد بصیر و با صلابت و شجاع عضو شرطه الخمیس شدند. این نیروهای آماده در هر صحنه ای که نیاز بود، حضور می‏ یافتند. در نبردها اولین گردان داوطلب بودند. هنگام یورش های محدود دشمن، به مبارزه با آنها می پرداختند. هنگام شورش مفسدان، به ستیزشان می‏ رفتند. هنگام قضاوت حاضر می‏ شدند و مجرمان را کیفر می‏ کردند. وظیفه شناسایی نیروهای جاسوس دشمن را عهده ‏دار بودند. در بازار هم برای مجازات متخلفان حضور می‏ یافتند و در عین حال در صورتی که خود تخلفی می‏ کردند، مورد بازخواست امیرمومنان قرار می گرفتند.

سبک زندگی، زوایای گوناگونی دارد، بخشی از آن کسب و کار و هزینه درآمد است. در این مقال بر آنیم که این دو مقوله را در سیره رفتاری معصومان (ع) بررسی کنیم. و از سبک زندگی آنان در چگونگی به دست آوردن درآمد و هزینه، آن، آگاهی یابیم و آن را بشناسیم و بشناسانیم. و روشن کنیم برترینهای عالم هستی، روزگار خود را به گوشه نشینی و عبادت سپری نمی‏کردند، بلکه کار را عبادت می‏دانستند و به آن می‏پرداختند.
از گزارشهای تاریخی استفاده می‏شود، معصومان در تولید ثروت پیشگام بوده‏اند.
درآمد آنان از راه کارگری، دامداری، کشاورزی، تجارت و گاه بیت‏المال بوده است. و آنان در هزینه درآمد خود، نه تنها خانواده، بلکه نیازهای نیازمندان را نیز برآورده می‏ساختند. حتی بخشی از دارایی خود را برای اصلاح بین شیعیان، بخشی را برای آزادی بردگان و بخشی را به وقف اختصاص می‏دادند.

در این مقال، به حقوق شهروندی بر اساس سیره علوی، از نگاه امام خمینی پرداخته شده است. در آغاز چند نکته مهم درباره حقوق شهروندی، که بر اساس تابعیت و حقوق متقابل است، بیان گردیده و روی این نکته تاکید شده که افزون بر حکومت نبوی، حکومت علوی، به طور گسترده ملاک عمل امام خمینی بوده است. و در موارد مختلف، امام به عهد نامه مالک اشتر استشهاد کرده است، زیرا که در آن حقوق اساسی وجود دارد. در ادامه، سیره علوی، به بحث گذارده شده و با محور قراردادن حق حیات و زندگی، ریشه یابی و بررسی سخن معروف امام علی در عهدنامه مالک، آن جا که می فرماید: «مردم یا برادر دینی تو هستند، یا مانند تو در آفرینش«در دستور کار قرار گرفته است. از جمله گزاره هایی که از آن سخن به میان آمده، عدالت قضایی در حکومت علوی است که مورد تاکید مکرر امام خمینی بوده و نیز توجه به امنیت اجتماعی اقلیتها، عدالت در حکومت و تامین مالی تمام مردم و...

در هنگامه قیام و خیزش علمای بزرگ اصفهان، به رهبری حاج آقا نور الله ، علیه رضاخان، علمای نجف، بویژه آیات عظام: سیدابوالحسن اصفهانی و میرزا محمدحسین نائینی به حمایت از آن حرکت برخاستند و با بیانیه و نامه اعلام پشتیبانی کردند.
آیات عظام نجف، در نامه ای که در این هنگام به شاه نوشتند و بنا بود دو تن از علما: آیت الله بروجردی و شیخ احمد شاهرودی، به نمایندگی از آنان به وی تحویل بدهند، ضمن تایید حرکت علمای اصفهان، مواردی را که شاه، در جلسه قم متعهد می شود به آنها جامه عمل در پوشاند، یادآور می شوند.
در جلسه و نشست قم، که بین رضاخان و علمای ثلاث: اصفهانی، نائینی و شیخ عبدالکریم حائری در هنگام مهاجرت آیات نجف: اصفهانی و نائینی به قم، برگذار می شود و به لغو جمهوریت می انجامد و حمایت علما از رضاخان، درصورت پای بندی به شرع و اجرای دستورات شرع و بند مترقی متمم قانون اساسی: انتخاب و برگماری پنج تن از علمای طراز اول برای نظارت بر قوانین مجلس شورای ملی، آن چه مهم است و روشن گر نقش و جایگاه علما و مراجع و خواسته های مترقی و والای آنان، به درستی بازتاب نمی یابد و از موارد یادشده و مورد توافق دوطرف، در کتابهای تاریخی معاصر، بویژه دوران پهلوی ها، سخنی به میان نمی آید; اما مساله ای مجعول، پررنگ و با آب و تاب بسیار مجال طرح می یابد و آن این که:»حمایت علما از رضاخان، برای این بوده که حکومت ایران، زمینه بازگشت علمای تبعیدی را به نجف فراهم آورد و با ملک فیصل وارد گفت و گو بشود، تا موافقت وی برای بازگشت محترمانه علما به عتبات، جلب شود.»در حالی که علما در آن جلسه، مخالفت خود را، با طرح رضاخان برای جمهوریت به گونه شفاف و جدی اعلام می دارند و اجرای متمم قانون اساسی را قاطعانه می خواهند که در این نامه منتشر نشده، که اکنون فراروی دارید، زوایای آن جلسه و آن چه را رضاشاه بر عهده می گیرد که عملی کند، به روشنی بیان می شود.

در این مقال، ابتدا، موضوع تخصص در فقه طرح می شود و محور و مدار این بحث، دیدگاه حاج شیخ عبد الکریم حائری، موسس حوزه علمیه قم، قرار می گیرد.
و این که چرا، به این مساله، با همه نیازی که به آن بوده توجه نشده و مورد کالبد شکافی قرار نگرفته است، از بعد سیاسی نگاهی اجمالی به آن افکنده می شود.
سپس دو مبنای: تجزی و اجتهاد مطلق، مورد واکاوی قرار می گیرد که تخصص بر اساس این دو مبنی، چه حکمی دارد و فقی هان در این باره چه مشی دارند که پس از بحث و بررسی، این نتیجه به دست می آید: تخصص در فقه را فقی هان روا می دانند و نظر متجزی متخصص را حجت برای دیگران.
آن گاه، بحث محوری دیگری که در ارتباط با تخصص در فقه مطرح است، تعریف اعلم است که بر اساس دیدگاه صاحب عروه، پی گرفته می شود. و دلیل اصلی مراجعه به اعلم، که همانا سیره عقلا باشد، در کانون بررسی قرار می گیرد و دیدگاه عالمان و فقی هان دراین مساله بازگو می شوند.
بحث دیگری که پس از بیان ادله مراجعه به اعلم، مجال طرح می یابد، موضوع تبعیض در تقلید است و بیان دیدگاه صاحب عروه که قائل به تبعیض در تقلید است و نقل فتوای محشین عروه الوثقی. به روشنی بیان می شود که بسیاری از فقی هانی که ذیل فتوای سید یزدی، فتوای خود را طرح کرده اند، نظر سید صاحب عروه را در تبعیض تقلید پذیرفته اند.
که این، در حل مشکل تقلید بر اساس تخصص در فقه، راه گشا شناسانده و معرفی می شود و در این فرایند، هرکس، در هر رشته ای، می تواند به متخصص همان رشته فقهی، که اعلم نامیده می شود، مراجعه کند.

حدیث (لن یفلح قوم ولوا امرهم إمراه) مشهور و در منابع گوناگون، از جمله در صحاح و سنن اهل سنت نقل شده است و در منابع روایی اولیه شیعه دیده نمی شود. این مقاله منابع و راویان این حدیث را مورد ارزیابی قرار داده و به بررسی زمان صدور آن می پردازد و به این پرسش پاسخ می دهد که آیا در زمان حکومت دختران کسری، پیامبر (ص) زنده بوده تا چنین سخنی فرموده باشد؟ آیا دختر کسری در دوران خود ناموفق بوده است؟ پاسخ نویسنده به این پرسشها منفی است و در اساس، این حدیث در برابر حدیث دیگری که ناکثین را قوم هلاک شده و غیر رستگار معرفی کرده و از همین راوی حدیث، یعنی ابوبکره نقل شده است، ساخته شده و هدف اصلی آن بوده که مخالفان امیرالمومنین علی (ع) در جنگ جمل، بویژه طلحه و زبیر تبرئه شوند و این احتمال را مطرح کرده که ممکن است این حدیث در زمان خلافت آل زبیر و تسلط آنان بر بصره و کوفه ساخته شده است. بر این نظر دلائل و شواهدی ارائه می شود.

بحث ولایت و زعامت زن، از مباحثی است که در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بیش تر مطرح شده است و با ایجاد زمینه اجتماعی و سیاسی، امکان حضور زنان با ایمان، با تحفظ و مراعات آداب و تکالیف شرعی فراهم شده است. این موقعیت جدید، باعث شده که این بحث طرفداران و مخالفانی داشته باشد و هر یک بر نظر خود از آیات و روایات و دیگر ادله شرعی دلائلی ارائه کنند. در این مقال، پس از بیان معنای ولایت و بیان انواع ولایت عامه و خاصه، به ادله موافقان، از آیات و روایات پرداخته شده و میزان دلالت آنها بر موضوع، روشن گردیده، آن گاه روایات و سیره معصومان بیان گردیده که پاسخ گوی بخشی از شبهات مخالفان است. سپس ادله مخالفان و آیات و روایاتی که در این باره به آنها استناد و استدلال شده، مورد توجه و بحث قرار گرفته و میزان دلالت آنها به بوته نقد و بررسی نهاده شده است. و با تقسیم بندی روایات مخالف به پنج دسته، این بررسی، خود را بهتر و روشن تر نمایانده است. و در پایان نیز، اجماعی را که بر نفی قضاوت و ولایت زن ادعا شده، مطرح و به آن پاسخ داده شده و با نتیجه گیری، بحث پایان گرفته است.

در این مقال، در آغاز، به گرایش مذهبی ایرانیان قبل از اسلام، اشاره می شود و این که باورهای مذهبی، با فرهنگ ایرانیان آمیخته بوده است، از این روی، هر حرکت اصلاحی در ایران، همراه با تفکر مذهبی بوده است. آن گاه به تصویب اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه پرداخته می شود و این که این اصل که برای تصویب آن بسیار تلاش شد برای اولین و آخرین بار به کوشش آخوند خراسانی و علمای نجف در مجلس دوم پس از سقوط محمد علی شاه به اجرا در آمد. پس از آن علمای ایران، برای اجرای این اصل تلاش کردند که به طور مشخص به بررسی دو مقطع تاریخی، در این مقال به آنها پرداخته می شود: مقطع اول زمانی که سردار سپه، جمهوری را مطرح کرد که حمایت علمای مهاجر نجف از وی، در نشست قم، مشروط به معرفی مجتهدان ناظر بوده است و مقطع بعدی در قیام حاج آقا نور الله اصفهانی بود که یکی از خواسته های وی، اجرای این اصل بوده است در همین مقطع، قرار بوده آیه الله بروجردی، همراه سید احمد شاهرودی به عنوان نماینده آیات نجف با رضا خان دیدار کنند که برنامه به هم می خورد و آقای بروجردی در مرز ایران و عراق دستگیر و روانه ارکان حرب (ستاد ارتش) می شود و دیگر کم تر اجرای این اصل به طور جدی مطرح می شود.

دو واژه سب و لعن از واژگانی اند که مرز روشنی برای آنها تعریف نشده است. شماری از اهل نظر هرگونه لعنی را سب دانسته و با توجه به نهی قرآن از آن، هرگونه لعنی را ناروا شمرده اند. در این مقال، از معنای لعن و سب در لغت و تفاوت آن دو در قرآن، سخن به میان آمده است و به مرزبندی مفهومی آن دو پرداخته شده است و با توجه به تکرار لعن در قرآن که گناهکاران زیادی را در بر می گیرد، موارد آن احصاء شده و لعن کنندگان، لعن شوندگان و موارد لعن و علت آن مشخص شده اند و فسق، ملاک آن شناخته شده است. زیرا در بسیاری از موارد، لعن شدگان به جهت فسق شان لعن شده اند. در عین حال این نکته بیان شده است که با توجه به جواز لعن در لعان، مرتکب کبیره را می توان لعن کرد و لعن کسی همیشه مساوی با کفر وی نیست، گر چه برخی لعن یزید را به جهت کفرش می دانند. به این نکته نیز توجه داده شده که انسان نباید به لعن عادت کند، بلکه لازم است مسلمانان از لعن یکدیگر خودداری کرده و باعث نزاع و درگیری نشوند، آن گونه که امام علی توصیه می فرمود.

در این مقال، تکفیر از نگاه لغویون بررسی می شود. در چهار مورد کاربرد اصلاحی آن، دو مورد، بیش تر جنبه فقهی دارد و دو مورد دیگر جنبه کلامی. آن معنایی که در این نوشتار از زوایای گوناگون به بوته بررسی نهاده می شود:»همانا نسبت کفر به یکی از اهل قبله است«. بیش تر، نه به انگیزه های درست و دقیق دینی و با رعایت ترازها و معیارهای فقهی و شرعی، بلکه از سر کینه، کژ فکری، نزاعهای گروهی و قدرت طلبی و برای از میدان به در بردن مخالفان. ریز این مسائل و ویران گری که تکفیر نشات گرفته از این خباثت آلودگی ها، برای جهان اسلام در پی داشته و دارد، فراروی خوانندگان جست وجوگر و حقیقت جو گذارده می شود.
در این مقال، در بابی که برای پیشینه بحث گشوده شده، روشن می شود که موج تکفیر، درهم کوبنده از کجا و چگونه برخاست و فضای رعب و وحشت پدیدآورد و یکایک حق مداران فریادگر را در زیر ضربات سهمگین خود از پای درآورد.
و در ادامه این بحث طرح می شود که چه باید کرد و چگونه باید این غوغا را فرونشاند و جلو هرچه بیش تر عمیق تر شدن زخم تکفیر را گرفت.
در این نوشتار، روی اصول و باورهای مشترک، تاکید شده که رمز وحدت، همبستگی و همدلی اند و راه حل هایی براساس آموزه های زلال اسلامی و سیره نبوی و علی بن ابی طالب، ارائه شود که بی گمان به کار بستن آنها در ریشه کن کردن»تکفیر«های نادرست و بدون ضابطه اثرگذار خواه بود.
تکفیر، نسبت کفر به فرد، افراد و یا فرقه و گروهی از اهل قبله است.

در این معرفی، زوایای دیدگاه نویسنده و محقق نقاد و سره از ناسره شناس، هاشم معروف الحسینی، و بررسی و نقدهای راه گشا و دانش افزای وی، درباره سنت، صحابه، جعل حدیث و چرایی و چگونگی راهیابی این پدیده به مجامع روایی اهل سنت و شیعه نموده می شود و از نخستین گامها در نسبتهای دروغ به رسول خدا(ص) با دلیلها و برهانهای دقیق و خدشه ناپذیر، سخن به میان می آید. که گشودن این بحث به دفاع دقیقی از شیعه، که آن را شماری از ناآگاهان و غرض ورزان، نخستین رهرو این راه کژ می انگاشتند، می انجامد و در ضمن، این نقد را به شیعه وارد می سازد که در عرصه روشن گری نسبت به نسبتهای ناروا و دروغ به رسول خدا(ص) کوتاهی ورزیده و آثار راهگشایی عرضه نکرده است.
آن چه در این اثر، جلوه زیبایی دارد و در این معرفی به آن اشارت شده، چگونگی برخورد ائمه اطهار با سازندگان حدیث و سب و لعن گویان است.