جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه « گاهنگاری » در نشریات گروه « تاریخ »
تکرار جستجوی کلیدواژه « گاهنگاری » در نشریات گروه « علوم انسانی »-
شهرستان خوی به عنوان یکی از حوزه های باستان شناسی ایران، از مهم ترین کانون های حضور جوامع انسانی بوده است که فرآیند شکل گیری جوامع باستانی از ادوار پیش ازتاریخی تا دوران تاریخی و اسلامی در آن کاملا مشهود و قابل کنکاش است. یکی از محوطه های شاخص این شهرستان، محوطه شمس تبریزی است که در شمال غربی شهر خوی درمیان محله ربط و محله امامزاده قرار دارد و در جبهه جنوبی آن، بنای یادبودی موسوم به «مناره شمس تبریزی» قرار گرفته است. این محوطه در سال 1397ه.ش. با هدف بررسی لایه ها و نهشته های باستان شناختی و آگاهی از وجود دوره های فرهنگی با ایجاد سه گمانه در قسمت های شمالی و شرقی مورد کاوش باستان شناختی قرار گرفت. این پژوهش نتیجه مطالعه داده های سفالین محوطه مذکور است. بر این اساس، پرسش اصلی این پژوهش بدین صورت مطرح می شود؛ با توجه به تنوع گونه های سفالی و تطبیق آن ها با محوطه های دیگر، گاهنگاری محوطه دربر گیرنده چه دوره های فرهنگی است؟ یافته های این پژوهش، سفال های این محوطه را در دو گروه عمده سفال های لعاب دار (سفال های تک رنگ، چند رنگ، نقاشی روی لعاب، نقاشی زیرلعاب، اسگرافیاتو) و بی لعاب (سفال های قالب زده و معمولی) دسته بندی می کند که براساس گونه شناسی سفالینه ها و تطبیق آن ها با محوطه های دیگر باید گفت محوطه شمس تبریزی خوی استقرارگاهی متعلق به قرون میانی تا متاخر اسلامی است. اوج شکوفایی این محوطه مربوط به سد ه های میانه اسلامی بوده است و هم چنین باید خاطرنشان نمود که گونه های شاخص سفالی، هم سانی های نزدیکی را با دیگر مراکز در شمال غرب و غرب نشان می دهد که این موضوع، نشان از وجود شبکه ارتباطی و فرهنگی گسترده در منطقه بوده است و متون تاریخی و سفرنامه ها این نتیجه گیری را تقویت می کند.
کلید واژگان: خوی, محوطه شمس تبریزی, کاوش, سفال, گاهنگاری}Khoy county, as one of the archeological fields of Iran, has been one of the most important centers for the presence of human societies, and the process of formation of ancient societies from prehistoric to historical and Islamic eras is quite obvious and can be explored. One of the landmarks of this city is Shams Tabrizi, which is located in the northwest of Khoy county between Rabat neighborhood and Imamzadeh neighborhood, and on its southern front, there is a monument called Shams Tabrizi minaret. This area was excavated in 2007, in 2018, with the aim of studying the layers and archaeological deposits and being aware of the existence of cultural periods, by creating 3 boreholes in the northern and eastern parts. This research is the result of studying the pottery data of the mentioned area. Accordingly, the main question of this research is posed as follows; Given the diversity of pottery species and their adaptation to other sites, what cultural periods does the site chronology include? Findings of this study; The pottery of this area is classified into two main groups of glazed pottery (monochrome pottery, multicolor painting on glaze and painting under glaze and Esgrafiato) and unglazed (molded and ordinary pottery) based on the typology of pottery. And their adaptation to other areas should be said; Shams Tabrizi Khoy area is a settlement belonging to the Middle Ages to the late Islamic period. The peak of prosperity of this area was related to the Middle Islamic centuries and it should also be noted that the pottery index species show close similarities with other centers in the northwest and west. It indicates the existence of an extensive communication and cultural network in the region, and historical texts and travelogues reinforce this conclusion.
Keywords: Khoy County, Shams Tabrizi Area, Pottery, Chronology} -
نشریه جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام، سال هشتم شماره 1 (پیاپی 15، بهار و تابستان 1402)، صص 93 -110
کاخ کوه خواجه سیستان یکی از مهم ترین محوطه های شرق گستره پهناور حکومت اشکانی و ساسانی است. محوطه کوه خواجه، از ابتدای قرن بیستم میلادی توجه باستان شناسان نامدار و بزرگی چون اشتاین و هرتسفلد را به خود جلب کرد و به تناوب تا به امروز، پژوهش در این محوطه ی کلیدی ادامه دارد. یکی از موضوعات مهم و مورد مناقشه در این زمینه، توالی تاریخی و عملکرد این بنای باشکوه است. در این پژوهش برآنیم تا براساس مطالعات، بررسی ها و کاوش های انجام شده و با استناد به استنتاج های منطقی به درک درستی در مورد گاه نگاری و کاربرد این محوطه عظیم دست یابیم. گزیده ی این پژوهش، به بررسی گچبری ها، سفالینه ها، نقاشی ها و سکه های به دست آمده از این محوطه معطوف شده و همزمان از دیگر عناصر معماری نظیر نقوش برجسته ی گلی و همچنین آزمایشات تاریخ گذاری مطلق در این محوطه استفاده شده است. با توجه به پژوهش های انجام شده از جمله، نتایج تاریخ گذاری مطلق، نقوش برجسته گلی و سکه های به دست آمده از کارهای میدانی، این محوطه در دوره ی ساسانی از ارزش و اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. این محوطه از لحاظ ساختار کالبدی- فضایی مشابه شهرهای دوران تاریخی است، اما فضایی که استفاده شده، محدود بوده و نمی توانسته عملکرد یک شهر را داشته باشد. همچنین با توجه به مطالعات تطبیقی انجام شده، احتمالا این بنا عملکرد ارگی را داشته که به صورت توامان تقدس آتش در آن انجام می شده است و شباهت زیادی به بنای تخت سلیمان آذربایجان داشته و می توان عملکرد کاخ - معبد را برای آن در نظر گرفت.
کلید واژگان: سیستان, باستان شناختی, کاخ کوه خواجه, عملکرد, گاهنگاری}The palace of koh-e Khwajeh in Sistan is one of the most important archaeological sites on the east of the extensive territory of the Parthian and Sassanid rules. Since the beginning of the 20th century, the site of the Koh-e Khwajeh has attracted the attention of well-known and great archaeologists such as Stein and Herzfeld, and studies of this key site have been continued continuously to this day. One of the important and controversial issues in this area is the historical sequence and function of this magnificent monument. The purpose of this research is to achieve an accurate understanding of the chronology and function of this huge site based on the studies, surveys and excavations carried out so far as well as the logical conclusions made in this regard. The excerpt of the current research is focused on the stuccos, ceramics, paintings, and the coins obtained from this site and at the same time it is attempted to make the most use of architectural elements such as clay reliefs and also absolute dating experiments performed on this site. According to the research conducted, including the results of the absolute dating, clay reliefs and coins obtained from fieldwork suggest that this site has been of special value and importance in the Sassanid period. The site resembles the cities of the historical period in the Parthian-Sasanian eras in terms of physical and spatial structure; however, the space where was used was so limited that it could not have functioned as a city. This palace, according to the studies carried out, is very similar to Takht-e Suleiman monument in Azerbaijan and can be assumed to have functioned as a palace-temple.
Keywords: Sistan, Archeological, Palace of the Mount Khwajeh, Function, Chronology} -
نشریه جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام، سال هفتم شماره 2 (پیاپی 14، پاییز و زمستان 1401)، صص 93 -110کاخ کوه خواجه سیستان یکی از مهم ترین محوطه های شرق گستره پهناور حکومت اشکانی و ساسانی است. محوطه کوه خواجه، از ابتدای قرن بیستم میلادی توجه باستان شناسان نامدار و بزرگی چون اشتاین و هرتسفلد را به خود جلب کرد و به تناوب تا به امروز، پژوهش در این محوطه ی کلیدی ادامه دارد. یکی از موضوعات مهم و مورد مناقشه در این زمینه، توالی تاریخی و عملکرد این بنای باشکوه است. در این پژوهش برآنیم تا براساس مطالعات، بررسی ها و کاوش های انجام شده و با استناد به استنتاج های منطقی به درک درستی در مورد گاه نگاری و کاربرد این محوطه عظیم دست یابیم. گزیده ی این پژوهش، به بررسی گچبری ها، سفالینه ها، نقاشی ها و سکه های به دست آمده از این محوطه معطوف شده و همزمان از دیگر عناصر معماری نظیر نقوش برجسته ی گلی و همچنین آزمایشات تاریخ گذاری مطلق در این محوطه استفاده شده است. با توجه به پژوهش های انجام شده از جمله، نتایج تاریخ گذاری مطلق، نقوش برجسته گلی و سکه های به دست آمده از کارهای میدانی، این محوطه در دوره ی ساسانی از ارزش و اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. این محوطه از لحاظ ساختار کالبدی- فضایی مشابه شهرهای دوران تاریخی است، اما فضایی که استفاده شده، محدود بوده و نمی توانسته عملکرد یک شهر را داشته باشد. همچنین با توجه به مطالعات تطبیقی انجام شده، احتمالا این بنا عملکرد ارگی را داشته که به صورت توامان تقدس آتش در آن انجام می شده است و شباهت زیادی به بنای تخت سلیمان آذربایجان داشته و می توان عملکرد کاخ - معبد را برای آن در نظر گرفت.کلید واژگان: سیستان, باستان شناختی, کاخ کوه خواجه, عملکرد, گاهنگاری}The palace of koh-e Khwajeh in Sistan is one of the most important archaeological sites on the east of the extensive territory of the Parthian and Sassanid rules. Since the beginning of the 20th century, the site of the Koh-e Khwajeh has attracted the attention of well-known and great archaeologists such as Stein and Herzfeld, and studies of this key site have been continued continuously to this day. One of the important and controversial issues in this area is the historical sequence and function of this magnificent monument. The purpose of this research is to achieve an accurate understanding of the chronology and function of this huge site based on the studies, surveys and excavations carried out so far as well as the logical conclusions made in this regard. The excerpt of the current research is focused on the stuccos, ceramics, paintings, and the coins obtained from this site and at the same time it is attempted to make the most use of architectural elements such as clay reliefs and also absolute dating experiments performed on this site. According to the research conducted, including the results of the absolute dating, clay reliefs and coins obtained from fieldwork suggest that this site has been of special value and importance in the Sassanid period. The site resembles the cities of the historical period in the Parthian-Sasanian eras in terms of physical and spatial structure; however, the space where was used was so limited that it could not have functioned as a city. This palace, according to the studies carried out, is very similar to Takht-e Suleiman monument in Azerbaijan and can be assumed to have functioned as a palace-temple.Keywords: Sistan, Archeological, Palace of the Mount Khwajeh, Function, Chronology}
-
سفال به عنوان یکی از مهم ترین یافته های فرهنگی در گاهنگاری محوطه ها و بازسازی برهم کنش های فرهنگی منطقه ای و فرامنطقه ای جایگاه مهمی دارد. بنابراین، شناخت سفالینه های هر دوره بسیار مهم است. در برخی از مناطق شمال غربی ایران تاکنون محوطه هایی از عصر آهن I و II شناسایی و کاوش شده است و لذا یک شناخت نسبی از ظروف سفالی این منطقه وجود دارد. با این حال، در برخی از نواحی، به خصوص شهرستان هریس، وضعیت عصر آهن چندان شناخته شده نیست. کاوش گورستان سرند - دغدغان در شناخت وضعیت فرهنگی این شهرستان در عصر آهن اهمیت زیادی دارد و معرفی و ارایه مجموعه ظروف سفالی این محوطه برای مطالعات منطقه ای و گاهنگاری نسبی و شناخت گونه های سفالی در این حوزه سودمند است. در این تحقیق که به روش میدانی و کتابخانه ای انجام شده است، یافته های سفالی به دست آمده از گورستان سرند - دغدغان مورد مطالعه، گونه شناسی، مقایسه و تحلیل قرار گرفته اند. این پژوهش به دنبال مطالعه تطبیقی ظروف سفالی گورستان سرند - دغدغان با سایر محوطه هاست تا ضمن ارایه گاهنگاری نسبی برای این آثار، به گونه شناسی مجموعه ظروف سفالی این گورستان نیز بپردازد. در این گورستان تعداد 6 گونه از اشکال ظروف شناسایی و مستندنگاری شده است که قابل مقایسه با داده های برخی از محوطه های عصر آهن I و II ایران، جنوب قفقاز و شرق آناتولی است. بنابر مطالعات انجام شده و گاهنگاری نسبی می توان بیان نمود که مجموعه سفالی گورستان سرند - دغدغان هریس مربوط به عصر آهن I و II است.کلید واژگان: شهرستان هریس, گورستان سرند - دغدغان, عصر آهن I و II, طبقه بندی سفال, گاهنگاری}As one of the most important cultural finds, pottery has an essential place in the chronology of sites and the reconstruction of regional and extra-regional cultural interactions. Therefore, it is very important to know the pottery of each period. In some of the northwestern areas of Iran, sites belonging to the Iron Age I and II have been identified and explored. Therefore, there is a relative understanding of the pottery of this region. However, in some areas, especially Heris County, the Iron Age situation is not well known. The exploration of Sarand-Daghdghan cemetery is very important in understanding the cultural situation of this city in the Iron Age, and introducing and presenting the pottery collection of this site is beneficial for regional studies and the relative chronology and recognition of pottery types in this area. In this research, which was conducted by field and library method, the pottery finds obtained from Sarand-Daghdaghan cemetery were studied, typologically, compared, and analyzed. Here, a comparative study of the pottery of Sarand-Daghdaghan cemetery with the pottery of other sites has been done with the aim of typology of the collection of pottery of this cemetery and relative chronology of cultural materials. In this cemetery, 6 types of pottery forms have been identified and documented, which are comparable to the data of some Iron Age I and II sites in Iran, the South Caucasus, and East Anatolia. According to the conducted studies and relative chronology, it can be stated that the clay collection of Sarand-Daghdaghan Heris cemetery is related to Iron Age I and II.Keywords: Heris County, Sarand-Daghdaghan Cemetery, Iron Age I, II, Pottery Classification, chronology}
-
سفال به عنوان یکی از یافته های باستان شناسی در شناخت دوره های فرهنگی نقش پراهمیتی را ایفا می نماید. محوطه جهانگیر واقع در استان ایلام و یکی از محوطه های ساسانی غرب ایران است. در فصل سوم کاوش محوطه جهانگیر سفال های شاخصی از دوره ساسانی به دست آمد که برای این پژوهش ازمیان صدها قطعه سفال به دست آمده، 92 قطعه سفال انتخاب شد. هدف اصلی این پژوهش معرفی و طبقه بندی سفال های ساسانی محوطه جهانگیر است. در پژوهش حاضر سفال های به دست آمده از محوطه جهانگیر برمبنای مشخصات فنی و شکل مورد طبقه بندی، گونه شناسی و سرانجام گاهنگاری (مطالعات مقایسه ای و آزمایشگاهی) قرارگرفتند؛ ماهیت پژوهش بنیادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. داده های پژوهش نیز به روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شد. پرسش های طرح شده در این پژوهش عبارتنداز: مجموع سفالی محوطه جهانگیر به کدام بازه زمانی از دوره ساسانی قابل انتساب است؟ و سفال های محوطه جهانگیر از نظر سبک بیشتر منطقه ای است یا سبکی فرامنطقه ای در آن قابل مشاهده است؟ نتایج آزمایشگاهی انجام شده به روش گرمالیان (ترمولومینسانس) روی سفال های جهانگیر، نشان از انتساب این محوطه به نیمه دوم قرن ششم میلادی دارد؛ علاوه بر این با انجام مقایسات تطبیقی مشخص شد که سفالینه های ساسانی محوطه جهانگیر با محوطه های اواخر این دوره همسانی نسبی دارند. هم چنین سفالینه های این محوطه با محوطه هایی هم چون: اولتان قالاسی مغان، ماه نشان زنجان، قلعه یزدگرد، قصرابونصر، حاجی آباد، شوش، محوطه های ساسانی شناسایی شده در بررسی های شمال خوزستان، میاناب شوشتر، بوشهر، راس الخیمه، تل ماهوز، ابوشریفه، کیش و برگوتیات در عراق قابل مقایسه هستند و علاوه بر تاثیرات سبک منطقه ای، بیشترین شباهت را با حوزه فرهنگی جنوب غرب و جنوب ایران داراست.
کلید واژگان: سفال ساسانی, طبقه بندی, گونه شناسی, گاهنگاری, محوطه جهانگیر}Pottery as one of the archaeological findings, plays an important role in recognizing cultural periods. Jahangir area is located in Ilam province and is one of the Sassanid sites in western Iran. In the third season of excavations at Jahangir site, significant potteries from the Sassanid period was obtained which is considerably worth studying and for this research, 92 pottery pieces were selected among hundreds that were obtained. The main purpose of this research is to introduce and classify the Sassanid potteries of Jahangir site. In the present study, the potteries obtained from Jahangir site were classified based on their technical specifications and shapes, and were typologically and finally chronologically examined (comparative and laboratory studies); the data collection method is based on documentary studies and field studies, also the research method is descriptive-analytical. The analysis have been done with the purpose of comparative chronology and explaining cultural relations with other regions. The questions posed in this research are: To what period of the Sassanid era can the pottery collection of Jahangir area be attributed? And are the potteries of Jahangir area more regional in terms of style or a trans-regional style is visible in them? The chronology done by Moluminescence (Thermoluminescence) method on Jahangir potteries, indicates the attribution of this area to the second half of the sixth century A.D., a comparative comparison also showed that in terms of relative chronology of Sassanid potteries they are similar to sites that belong to the late this era. It should be noted that the potteries of this area are comparable with areas such as Oltanqalasi in Moghan, Mahneshan in Zanjan, Qasrabunsar and Hajiabad in Fars, Shush, Sassanid sites identified in the studies of northern Khuzestan, Mianab in Shushtar, Bushehr, Ras al-Khaimah, Tal Mahuz, Abu Sharifa, and Kish and Bergutiyat in Iraq and, in addition to the impacts of regional style, it has the most similarity to the cultural field of southwestern and southern Iran.
Keywords: Sassanian pottery, Classification, typology, Chronology, Jahāngir Dite} -
محوطه باستانی ویگل یکی از بزرگ ترین محوطه های تاریخی-اسلامی استان اصفهان با مساحتی حدود 450 هکتار است. در این محوطه علاوه بر وجود ساختارهایی غیرمنقول مانند سازه های معماری، حجم قابل توجهی از سفال نیز به چشم می خورد. پژوهش حاضر ضمن آگاهی از اهمیت محوطه و داده های سفالی آن، به ویژه در قرون اولیه و میانه اسلامی، تنها بررسی سفال های ساسانی این محوطه را مدنظر دارد؛ براین اساس، در وهله نخست، این پرسش مطرح می گردد که وضعیت گونه شناسی و طبقه بندی سفال های ساسانی محوطه ویگل چگونه است و تا چه حد می توان اشکال سفالی آن را با سایر محوطه های ساسانی مقایسه کرد؟ هم چنین تنوع تزیینات به کار رفته در سفال های این محوطه چگونه است؟ بدین منظور از مجموع کل سفال های جمع آوری شده در بررسی روشمند و شبکه بندی محوطه در سال 1386، تعداد 98 قطعه از سفال های ساسانی ویگل در راستای پاسخ به پرسش های فوق انتخاب و مورد مطالعه دقیق قرار گرفت. روش پژوهش این نوشتار نیز توصیفی-تحلیلی است. بدین ترتیب، ابتدا توضیحاتی درمورد محوطه داده شده و سپس گونه شناسی، طبقه بندی و گاهنگاری آورده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که داده های مذکور تنها شامل گونه ساده و بدون لعاب می شود. ازلحاظ شکلی، این سفال ها شامل انواع کاسه، تغار، کوزه، خمره، دیگچه، ظروف مسطح، درپوش، ظروف آبریز و دسته دار می شود که با سایر محوطه های ساسانی غرب، شمال شرق، جنوب و مرکز فلات ایران قابل مقایسه است. از نظر تزیینات نیز سفال های این محوطه، نمونه های متنوعی مانند انواع تزیین کنده، افزوده، فشاری، طنابی و ترکیبی را نشان می دهد؛ با این حال آن چه در تزیینات سفال های ساسانی ویگل بسیار قابل توجه است، تنوع نقوش تزیینی استامپی (مهرهای مسطح) است که نشانگر متداول بودن یک سنت بومی و محلی در ایجاد این گونه از نقوش است.کلید واژگان: آران و بیدگل, محوطه ویگل, سفال ساسانی, گونه شناسی, طبقه بندی, گاهنگاری}Vigol Archaeological Site is one of the largest historic-Islamic sites in Isfahan province with an area of about 450 hectares. In addition to the existence of immovable structures such as architectural structures, a significant volume of pottery that scattered on surface of this ancient site can be seen in this area. The present study, while being aware of the importance of the site and its pottery data, especially in the early and middle centuries of Islam, only considers the study of Sassanid pottery in this area. Accordingly, at first, the question arises as to the typological status and classification of Sassanid pottery in the Vigol area and to how its pottery forms can be compared with other Sassanid sites? Also, what is the variety of decorations used in the pottery of this area? For this purpose, from the total amount of pottery collected in the systematical study and networking of the site in 2007, 98 pieces of Sassanid Vigol pottery were selected in order to answer the above questions and studied in detail. The research method of this paper is descriptive-analytical. Thus, first the description of the site is explained and then the typology, classification and chronology are given. The results of this study showed that the mentioned data only included of simple and unglazed species. Formally, these potteries includes a variety of bowls, bins, jars, vats, pots, flat, trays, lids, and handles, which with other Sassanid areas of the west, northeast, south and center of the plateau Iran is comparable. In terms of decorations, the pottery of this area shows various examples such as additional decoration, excised, engraved decoration, impressed decoration, and combined decoration types. However, what is very significant in the decorations of Sassanid Vigol pottery is the variety of decorative stamped designs, which indicates the prevalence of a local tradition in creating such designs.Keywords: Vigol site, Sassanid pottery, typology, Classification, chronology}
-
یکی از نواحی منطقه زاگرس مرکزی که کم ترین مطالعات گاهنگاری در ارتباط با دوره مفرغ در آن صورت گرفته، شرق لرستان است. مطالعات گاهنگاری مربوط به زاگرس مرکزی بیش از هر ناحیه دیگری، در حوضه رودخانه گاماسیاب در نهاوند و کنگاور متمرکز شده است. انطباق گاهنگاری لرستان و دره گاماسیاب در عصر مفرغ با مشکلات عدیده ای مواجه است. از سویی، گاهنگاری منطقه گاماسیاب و کنگاور نیز مربوط به دهه 1970 و 1980 بوده و تاکنون حجم و کیفیت یافته های باستان شناختی این منطقه نیز تغییر نموده است. به منظور روشن نمودن وضعیت گاهنگاری شرق لرستان، در تپه گریران الشتر کاوش لایه نگاری توسط نگارندگان صورت گرفته است. کاوش های صورت گرفته در این محوطه نشان داده که سفال رایج در عصر مفرغ پس از دوره آغاز عیلامی، سفالی منقوش خوش ساخت موسوم به گودین III است. این در حالی است، در حوضه رودخانه گاماسیاب دوره قدیم مفرغ با سفال یانیقی شناخته شده است. بر اساس کاوش صورت گرفته در تپه گریران، به نظر می رسد فرهنگ های رایج در عصر مفرغ لرستان بیش تر با نواحی غرب و جنوب لرستان در ارتباط بوده است. در این ناحیه سفال یانیقی مشاهده نشده یا به ندرت دیده شده است. در این پژوهش با توجه به یافته های به دست آمده از کاوش گریران گاهنگاری منطبق با واقعیت های فرهنگی منطقه تنظیم شده است. بر این اساس، دوره قدیم عصر مفرغ (اوایل تا اواسط هزاره سوم پ.م) در تپه گریران پس از دوره آغاز عیلامی بدون هیچ وقفه ای ادامه یافته است. در این دوره سفال موسوم به فاز های قدیم گودین III (که در گاهنگاری گودین مربوط به دوره میانی عصر مفرغ است) و سفال پلی کروم مفرغ قدیم رواج داشته است. در این پژوهش سعی شده تا به سوالات زیر پاسخ داده شود: وضعیت گاهنگاری شرق لرستان در دوره مفرغ به چه صورتی بوده است؟ و کاوش لایه نگاری تپه گریران چگونه می تواند در اصلاح نواقص گاهنگاری شرق لرستان واقع گردد؟کلید واژگان: عصر مفرغ, گاهنگاری, تپه گریران, شرق لرستان, شرق زاگرس مرکزی}Eastern Lorestan is one of the regions of the Central Zagros region where the fewest number of chronological studies related to the Bronze Age have been conducted. Chronological studies of the Central Zagros are more concentrated than other areas in the Gamasiab river areas in Nahavand and Kangavar. The chronological framework of Lorestan and Gamasiab valley face many problems concerning the Bronze Age. At present, the chronology of Gamasiab and Kangavar region is related to the 1970 and 1980s and so far, the volume and quality of archaeological findings has changed in this areas. In order to clarrify of the chronological status of East of Lorestan, stratigraphic excavation have been carried out at the mound of Gariran in Aleshtar. Excavations in this area have shown that the common pottery of the Bronze Age after the beginning of the Elamite period is a well-made painted pottery style called Godin III. Meanwhile, in the Gamasiab river basin, the Early Bronze Age is known by the Yaniq style. Based on the excavations at Gariran Tepe, it seems that the common cultures in the Bronze Age of Lorestan were mostly related to the western and southern regions of Lorestan. Yaniq pottery has not been obseved widely in this area. In this study, according to the findings obtained from the excavations at Gariran Tepe, the chronology has been adjusted according to the cultural and regional realities. According to this, the Early Bronze Age (early-to-mid third millennium BCE) has contined without any interruption at Gariran Tepe after the begining of the Elamite period. In this period of pottery, which is common to the old phases of old Godin III (which in Godin’s chronology belongs to the middle period of the Bronze Age) ancient Bronze polychrome pottery. In this study, we have attempted to answer the following questions: What is the chronology of eastern Lorestan during the Bronze Age, and, how can the exploration of Gariran Tepe’s stratigraphy be corrected given the chronological defects of eastern of Lorestan.Keywords: Bronze Age, chronological, Gariran tepe, East of Lorestan, East Central Zagros}
-
دشت سیلاخور در شمال لرستان از مناطق مهم زاگرس مرکزی بوده که دارای استقرارگاه های متعددی در رابطه با عصر مس وسنگ است. بررسی ها و مطالعات انجام شده در این دشت تاکنون 80 محوطه باستانی را در رابطه با عصر مس وسنگ نشان داده است. داده های این پژوهش از بررسی و شناسایی که در سال 1385 از دشت سیلاخور صورت گرفته و هم چنین بررسی مجدد و تکمیلی نگارندگان از این ناحیه انجام گرفته است. در این مطالعه، 51 نمونه سفال شاخص از سفال های مربوط به عصر مس وسنگ در محوطه های این ناحیه مورد مطالعه گونه شناختی قرار گرفته اند. در این پژوهش سعی شده تا به این پرسش پاسخ داده شود که مقایسه گونه شناختی سفال های عصر مس وسنگ دشت سیلاخور چگونه می تواند در تنظیم گاهنگاری منطقه موثر باشد؟ گونه شناسی و مقایسه های انجام شده در رابطه با سفال های این دوره در دشت سیلاخور گویای این است که فرهنگ های سفالی رایج عصر مس وسنگ این ناحیه متاثر از تحولات مناطق شمالی کوه گرین و سفیدکوه (دره کنگاور) است؛ بنابراین، می توان گاهنگاری دره کنگاور در عصر مس وسنگ را به دشت سیلاخور نیز تعمیم داد. از سویی دیگر، گونه شناسی انواع سفال این پژوهش می تواند در درک درست تر از فرهنگ های پس از دوره مس وسنگ و در عصر مفرغ موثر باشد. تشابهات گونه شناختی سفال دوره مس وسنگ دشت سیلاخور با سفال دوره گودین III لزوم بازنگری در گاهنگاری عصر مس وسنگ و به تبع آن عصر مفرغ را نشان می دهد. پس از مطالعات صورت گرفته برروی سفال های گردآوری شده، تعداد 51 نمونه سفال از آن ها که شاخص تر بوده تفکیک شده و مورد مطالعه بیشتر قرار گرفته اند. در این راستا، سعی شده تا از هر نمونه سفال حداقل یک نمونه در این پژوهش ارایه گردد. نمونه های گردآوری شده معرف سه دوره قدیم، میانه و جدید عصر مس وسنگ در دشت سیلاخور هستند.
کلید واژگان: زاگرس مرکزی, دشت سیلاخور, عصر مس وسنگ, گونه شناسی سفال, گاهنگاری}Silakhor plain in the north of Lorestan is one of the important areas of Central Zagros, which has many settlements related to the chalcolithic age. Investigations and studies conducted in this plain have so far shown 80 ancient sites related to the chalcolithic age. The data of this research was taken from the survey and identification that took place in 2005 in the Silakhor plain, as well as re-examination and supplementary survey of the authors from this. In this research, 51 representative pottery samples from the chalcolithic age pottery in the area of this site have been studied typologically. In this research an attempt has been made to answer the question that how the typological comparison of chalcolithic age pottery of Silakhor plain can be effective in regulating the chronology of the region. The typology and comparisons made in relation to the pottery of this period in the Silakhor plain show that the common pottery cultures of the chalcolithic age in this area are affected by the developments in the northern regions of Garin-Kouh and Sefid-Kouh (Kangavar Vally). Therefore, the chronology of Kangavar Vally in the chalcolithic can be extended to the Silakhor plain as well as on other hand, the typology of pottery types in this research can be effective in understanding the cultures late chalcolithic period and in the Bronze Age. The typological similarities of the chalcolithic pottery of the Silakhor plain with the pottery of the Godin III period show the chalcolithic and, consequently, the Bronze Age. After studies conducted on the collected pottery, 51 pottery samples, which were more representative, were separated and studied further. In this regard, we have tried to present at least one example of each pottery sample in this article. The collected samples represent that early, middle and late periods of the chalcolithic age in the Silakhor plain.
Keywords: Central Zagros, Silakhor Plain, chalcolithic age, Pottery Typology, Chronology} -
منطقه قره داغ و شهرستان اهر که در آذربایجان شرقی (شمال غرب ایران) واقع شده، محوطه ها و فرهنگ های مختلفی را در خود جای داده است. مطالعات باستان شناسی و جدول گاهنگاری شمال غرب ایران بیشتر برپایه داده های باستان شناختی حوضه دریاچه ارومیه شکل گرفته و به سایر مناطق شمال غرب ایران تعمیم داده شده و جایگاه سایر مناطق ازجمله منطقه قره داغ در توالی فرهنگی آن ناشناخته باقی مانده است. از آنجا که این ناحیه درمیان منطقه قفقاز جنوبی، دشت مغان و حوضه های دریاچه ارومیه و قزل اوزن قرار گرفته، می تواند نقش مهمی را در تبیین و تشخیص دوره های نوسنگی و مس و سنگ منطقه ایفا نماید و همراه با مقایسه و تحلیل یافته های باستان شناختی منطقه، به ویژه سفال ها، برآیند نسبتا جدیدی را در جهت تکمیل جدول گاهنگاری ارایه دهد. جهت مطالعه فرهنگ های پیش ازتاریخی منطقه (دوره های فرهنگی)، این پرسش ها مطرح می گردد: 1- تسلسل گاهنگاری این منطقه باتوجه به دوره های فرهنگی، چگونه تبیین می گردد؟ فرضیه اصلی در ارتباط با این پرسش، وجود دوره های نوسنگی جدید و دوره مس وسنگ جدید 2 و 3 (LC2-3) در شهرستان اهر/قره داغ است. 2- با توجه به پیوندهای مشترک (مشابه) و غیرمشترک (غیرمشابه) این منطقه از شمال غرب ایران با منطقه مغان و سایر مناطق، از لحاظ داده های باستان شناختی و گاهنگاری چه ویژگی های فرهنگی را نشان می دهد؟ نوشتار پیش رو برپایه بررسی های میدانی با توصیف و تحلیل یافته های باستان شناختی منطقه موردمطالعه با هدف روشن ساختن افق های فرهنگی در جهت تکمیل جدول گاهنگاری منطقه صورت می گیرد. به عنوان نتیجه نهایی می توان گفت سفال های دوره های مذکور، شباهت هایی با سایر مناطق شمال غرب ایران، به ویژه با حوضه دریاچه ارومیه و منطقه قفقاز جنوبی نشان می دهد. با توجه به وسعت محوطه ها، پراکنش سفال ها و سایر یافته های باستان شناختی، چنین استنباط می شود که استقرارها به صورت فصلی بوده و احتمالا توسط دامداران و جوامع کوچ گر به صورت محدود مورداستفاده قرار گرفته است.
کلید واژگان: اهر, نوسنگی, مسوسنگ, سفال, گاهنگاری}Qarehdagh region and Ahar city, which is located in East Azerbaijan (northwest of Iran), has different ancient sites and cultures. Archaeological studies and chronological table of northwest of Iran have been formed mostly based on archaeological data of the Urmia Lake Basin and extended to other regions of northwest of Iran and the position of other regions, including Qarahdagh region unknown in its cultural sequence remains. Since this area is located among the South Caucasus region, Moghan plain and the Lake Urmia basins of and Ghezel Ozan, it can play an important role in explaining and distinguishing the Neolithic, Chalcolithic periods of the region. And together with the comparison and analysis of recently obtained archaeological data of the region, present a relatively novel result. In order to understand the prehistoric cultures of the region (cultural periods), the following questions are raised: 1- How the chronological sequence of this region is explained according to cultural periods? The main hypothesis related to this question is the existence of Late Neolithic periods and Late Chalcolithic 2-3 (LC2-3) in the Ahar basin; 2- Which cultural features are understood from the common and uncommon cultural elements links (cultural interactions) of the northwest of Iran, including the Moghan plain and the other regions in terms of archaeological data and chronology of the mentioned periods? The present study has been carried out using descriptive-analytical study of archaeological data and data collection is based on field surveys and library studies with the aim of clarifying cultural horizons, the period of residence in the sites and completing the chronological table of the area. As a final point, it can be said that the pottery of the mentioned periods shows similarities with other regions of northwest of Iran, especially with the Urmia Lake basin. Due to the vast dimensions of the studied sites and other archaeological data, it is inferred that the settlements were seasonal and probably used limited by ranchers and nomadic communities.
Keywords: Neolithic, Chalcolithic, Chronology, Pottery, Qarehdagh, Ahar, Northwest of Iran} -
نشریه جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام، سال هفتم شماره 1 (پیاپی 13، بهار و تابستان 1401)، صص 177 -195
دشت سیرجان در جنوب شرق ایران موقعیت ارتباطی مناسبی دارد. در این دشت محوطه های فراوانی از دوران مختلف قرار دارد که تپه شاه فیروز از آن جمله است. طی بررسی باستان شناختی صورت گرفته در سال 1397 ه.ش. تعدادی قطعه سفال از سطح محوطه نمونه برداری و مطالعه گردید. هدف از این پژوهش گاه نگاری و گونه شناسی سفال های به دست آمده از محوطه شاه فیروز است و در صدد پاسخ به این پرسش هاست: یافته های سفالی این محوطه شامل کدام گونه های سفالی است؟ سفال ها به لحاظ گاه نگاری به چه دورانی تعلق دارند؟ با توجه به مقایسه یافته های سفالی برهمکنش و تعاملات منطقه ای و فرامنطقه ای این محوطه با سایر محوطه های هم جوار و مناطق دوردست چگونه است؟ پژوهش پیشرو به روش میدانی و کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی و تطبیقی صورت گرفت. نتیجه مطالعات نشان داد که یافته های سفالی این محوطه شامل سفال های بی لعاب و لعاب دار است که به گونه های معمولی، شیاردار، بی لعاب منقوش، لعاب دار تک رنگ (ساده و منقوش) و لعاب دار چند رنگ (اسگرافیاتو، لعاب پاشیده، گلابه ای و آبی و سفید) تقسیم می شوند. با توجه به مقایسه های انجام شده این یافته ها به دوران ساسانی، سده های اولیه اسلامی و صفوی قابل تاریخ گذاری هستند. هم گونی سفال ها با محوطه های شهر کهن جیرفت، غبیرا، نرماشیر و دشت سیرجان علاوه بر بهره گیری از الگوها و سنت های سفال گری منطقه ای از تعاملات فرامنطقه ای این محوطه با حوزه های فرهنگی غرب، جنوب غرب، شمال شرق ایران و حاشیه خلیج فارس نشان دارد.
کلید واژگان: دشت سیرجان, محوطه شاه فیروز, یافته های سفالی, گونه شناسی, گاهنگاری}Sirjan plain in southeastern Iran has a good communication position. There are many settlements from different eras in this plain, including Shah Firooz Tepe. Different opinions have been expressed about the chronology of the building called Shah Firooz, located on top of this tepe. During the archeological study carried out in the above site in 2018, several pottery pieces were sampled and studied.The purpose of this study is to chronology and typology of pottery obtained from the Shah Firooz site and seeks to answer these questions:Pottery findings in this site include which types of pottery?What period does pottery belong to in terms of chronology?According to the comparison of pottery findings, what are regional and transregional interactions with other neighboring and remote sites?This is a field and library research with a descriptive-analytical and comparative approach. The results of the studies showed that the pottery findings of this site included unglazed and glazed pottery, which are divided into normal, grooved, patterned unglazed, monochrom glazed (plain and painted), and multicolored glazed (Sgraffito , blue and white, Splashed Glazed, and Slip Painted). According to the comparisons, these findings can be dated to the Sassanid era, the early Islamic and Safavid centuries. The homogeneity of potteries with the sites of the ancient city of Jiroft, Ghubayra, Rayen, Narmashir, and Sirjan plain, in addition to the using regional pottery patterns and traditions, indicates the trans-regional interactions of this site with the culture of the west, southwest, northeast of Iran, and the edge of the Persian Gulf.
Keywords: Sirjan plain, Shah Firooz Tepe, pottery findings, typology, chronology} -
در طی هزاره سوم پیش ازمیلاد درحالی که مرکز فلات ایران دچار گسست های فرهنگی و بحران های اجتماعی و زیست محیطی گردید و استقرارهای آن رو به افول نهاد، بخش هایی از نوار شمالی (به عبارتی استان مازندران) و شمال شرق ایران یکی از دوره های درخشان حیات خود را تجربه می کردند و دارای حیات دیگر گردیدند. استان مازندران، در بخش میانی جبهه شمالی البرز مرکزی قرار دارد و ازمنظر بافت استقرار هزاره سوم پیش ازمیلاد یکی از ناشناخته ترین نقاط ایران محسوب می شود. نقطه کلیدی و آغازین این مهم، نداشتن اطلاعاتی متقن از تسلسل گاه نگاری نسبی و مطلق منطقه است، هم چنین کمبود پژوهش های مستقل و هدفمند در بخش های شمالی البرز مرکزی و کرانه های جنوبی دریای مازندران خاصه استان مازندران، باعث گردیده که درک کافی و مناسبی از تحولات دوران مفرغ نسبت به سایر مناطق فلات ایران و به دنبال آن، فرصت مطلوبی برای انجام تحقیقات تطبیقی و مطالعه برهم کنش های فرهنگی با مناطق پیرامونی نداشته باشیم؛ لذا، نویسندگان در این پژوهش با توجه به ضرورت بازنگری فعالیت های باستان شناختی عصر مفرغ جبهه شمالی البرز مرکزی درصدد ارایه جدول گاه نگاری مطلق برای منطقه می باشند. نوشتار حاضر تلاش می کند با ارایه جدول گاه نگاری به روش مطلق ازطریق نتایج آزمایشگاهی منطبق بر لایه نگاری دقیق حاصل از کاوش محوطه قلعه بن، به مطالعه و تنظیم چارچوب گاه نگاری در عصر مفرغ جبهه شمالی البرز مرکزی بپردازد. هم چنین ازطریق گونه شناسی سفالی منطبق بر گاه نگاری مطلق ارایه شده از این محوطه، به مطالعه و تنظیم چارچوب گونه شناسی سفالی دوره مفرغ جبهه شمالی البرز مرکزی بپردازند. پژوهش حاضر برپایه چارچوب نظری تاریخی-فرهنگی نهاده شده و بر ترسیم تطور زمانی فرهنگ های عصر مفرغ حوزه پژوهش تاکید داشته است؛ لذا از دیدگاه هدف یک پژوهش بنیادی است که در ابتدا برمبنای گمانه زنی و کاوش محوطه قلعه بن و سپس تجزیه وتحلیل یافته های حاصل از کاوش و مطالعات کتابخانه ای استوار بوده است و با رویکرد توصیفی-تحلیلی درصدد تبیین یافته های فرهنگی است. نتایج پژوهش حاضر که براساس مطالعات آزمایشگاهی صورت گرفته برروی 38 نمونه به روش کربن 14، نشان می دهد قلعه بن، محوطه استقراری مربوط به فازهای پایانی عصر مس وسنگ در اواخر هزاره چهارم پیش ازمیلاد و سراسر دوره مفرغ (3300 تا 1450 پ.م.) بوده است و در پایان عصر مفرغ و اوایل عصر آهن احتمالا به دلیل تحولات محیطی متروک شده و قابلیت خود را به عنوان محوطه استقراری از دست می دهد.
کلید واژگان: البرز شمالی, عصر مفرغ, محوطه قلعه بن, گاهنگاری, سفال خاکستری} -
در اطراف رشته کوه های سهند از جمله در قسمتهایی از شهرستانهای مراغه، آذرشهر و هشترود غارهایی با معماری خاصی وجود دارند که در حال حاضر به عنوان مسجد، امامزاده و غیره دارای کاربری هستند . یک مورد از این فضاهای مغاره ای در روستای خلیفه کندی حاتم ، توسط نگارنده شناسایی گردیده که فاقد کاربری است .درون این مغاره تا چند سال پیش با توده ای از خاک انباشته، و ورودی آن نیز مسدود شده بود.تعدادی از مغاره های موجود در منطقه سهند از جمله : قدمگاه آذرشهر و ورجووی شهرستان مراغه چندین دهه است که معرفی شده اند ولی مغاره ی موجود در روستای خلیفه کندی شهرستان هشترود ، اولین بار توسط نگارنده و طی سالهای 1392-1394 مورد بررسی قرارگرفته است. در این کار پژوهشی، نگارنده علاوه برمعرفی مغاره جدید، دو مورد از مغاره های منطقه را جهت مشخص نمودن کاربری و قدمت مغاره نویافته خلیفه کندی حاتم ، با روش تطبیقی مورد مطالعه قرار داده است.
کلید واژگان: خلیفه کندی هشترود, معماری, مغاره, گاهنگاری, مطالعه ی تطبیقی} -
نشریه جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام، سال پنجم شماره 2 (پیاپی 10، پاییز و زمستان 1399)، صص 113 -126
تا کنون پژوهش های بسیاری در مورد شناخت دوره ساسانی صورت گرفته که عموما مربوط به مراکز حکومتی و شهرهای بزرگ این دوره بوده و کمتر به استقرارهای روستایی و یا موقت که در ارتباط با این مراکز بوده اند توجه شده ، جهت تحلیل ساختارهای اداری، اجتماعی، اقتصادی و شناخت الگوهای زیستی نیازمند توجه به تمامی آثار منطقه است.طی کاوش های صورت گرفته در این محوطه نهشته هایی با سفال دوره ساسانی شناسایی شد، با توجه به ضخامت کم نهشته ها، عدم شناسایی معماری، پراکنش خاکستر به نظر می رسد که این محوطه در دوره ساسانی به صورت موقت مورد سکونت قرار گرفته است. در این مقاله ضمن معرفی استقراری موقت از دوره ساسانی در ابتدا به طبقه بندی و گونه شناسی سفال های به دست آمده از کاوش پرداخته شده و سپس جهت شناخت ترکیب و ساختار سفال ها، تفاوت ها و تشابهات بین آن ها، میزان درجه حرارت پخت، آزمایش های پتروگرافی بر روی ? نمونه از سفال ها صورت پذیرفت که در نتیجه مشخص گردید که همگی سفال ها دارای بافت پورفیری بوده و با توجه به وجود کلسیت در نمونه ها احتمالا دمای پخت کوره کمتر از ??? درجه سانتی گراد بوده است. همچنین با مطالعه زمین شناسی منطقه و مقایسه نمونه ها با دیگر نمونه های مورد آزمایش قرار گرفته از سایر دوره های محوطه می توان گفت سفال ها تولید بومی و محلی هستند. جهت تاریخ گذاری مطلق نیز دو نمونه استخوان حیوانی مورد سنجش قرار گرفت که در نتیجه تاریخی در حدود ??? تا ??? میلادی را می توان برای نهشته های دوره ساسانی این محوطه پیشنهاد کرد.
کلید واژگان: گاهنگاری, دوره, ساسانی, پتروگرافی}So far, much research has been done on the Sassanid period, which is generally related to state centers and large cities of this period, and less attention has been paid to rural or temporary settlements that have been associated with these centers, the administrative, social, economic structures and settlement patterns interpretations requires attention to all of the sites in the region. Tol-e Gap Kenareh is located about ? km from Istakhr city. During the excavations in this area, deposits with Sassanid pottery were identified. Due to the low thickness of the deposits, the lack of architectural identification, the distribution of ash seems that this area was temporary site during the Sassanid period. Current study by introducing a temporary site of the Sassanid period, firstly is focused on the classification and typology of pottery obtained from excavation. to obtain the composition and structure of potteries, differences and similarities between them, kiln temperature, petrographic experiments on ? samples of The pottery was made, which resulted in the fact that all the pottery had a porphyry texture, and due to the presence of calcite in the samples, the temperature of the kiln was probably less than ??? degrees Celsius. Also, by studying the geology of the area and comparing the samples with other samples tested from other periods of the area, it can be said that pottery is indigenous and local production. For absolute dating, two animal bone specimens were tested in a laboratory that suggested date of ??? to ??? AD for the Sasanian period deposits in this site.
Keywords: Absolute, dating, Sasanian, Petrography} -
یکی از فرم های رایج سفالینه ها در جهان اسلام، ظروف سفالی موسوم به «فقاع» است که از لحاظ فرم، تکنیک، کاربری، گاهنگاری و دامنه جغرافیای دارای ابهامات فراوانی است. این پژوهش براساس داده های کاوش باستان شناسی خیابان «بابک» شهر ری و هم چنین شواهد و داده های پراکنده فقاع از کاوش های پیشین ری، به ویژه بقایای کوره فقاع در منطقه دیلمان شهر ری، به عنوان تنها و مهم ترین مدارک از وجود کوره فقاع در ایران، بررسی شده است. مطالعه و شناخت دقیق این سفال و شاخصه های آن، از مهم ترین اهداف این پژوهش است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به چند پرسش است؛ 1- کوزه فقاع در چه برهه زمانی در ایران و جهان اسلام رواج داشته و در چه زمانی استفاده از آن منسوخ گردیده است؟ 2- کاربرد دقیق این نوع کوزه چیست و ازلحاظ گونه شناسی به چند دسته تقسیم می شود؟ 3-خاستگاه کوزه فقاع براساس شواهد باستان شناختی موجود کجاست؟ کوزه فقاع براساس شواهد باستان شناختی از قرون نخستین اسلامی تا پایان قرن هشتم هجری قمری رواج داشته؛ پژوهشگران مختلف طی سالیان متمادی کاربری های متفاوتی برای این کوزه مطرح کرده اند که به نظر می رسد با توجه به دو عامل زمان و منطقه جغرافیایی از این کوزه، با کاربردهای متفاوت استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که با توجه به بدست آمدن فقاع در مناطق مسکونی و خانگی، از این کوزه در مصارف خانگی استفاده شده است. تزیینات بدنه و دهانه بسیار باریک آن، نشان دهنده نگه داری مواد ویژه ای در دورن آن است. کوزه فقاع براساس فرم، شکل و هم چنین تزیینات بدنه، به سه گونه تقسیم می شود؛ فقاع اولیه (قرون نخستین اسلامی تا اواخر قرن سوم هجری قمری)، فقاع میانی (قرن چهارم تا ششم هجری قمری) و فقاع متاخر (قرون هفتم و هشتم هجری قمری). در ایران این کوزه از شهرهای مهمی چون: ری، نیشابور، شوش، جیرفت، تخت سلیمان، جرجان، سلطانیه و اوجان (بستان آباد) و در خارج از ایران از مناطقی هم چون: فسطاط، اسکندریه، اورشلیم، صیدا، دمشق، بعلبک، طرابلس، حمص، رقه، تفلیس، سامرا، مرو، بلخ، لشکری بازار، غزنه، سمرقند، خجند و تاشکند به دست آمده است. کاوش های باستان شناسی در خیابان «دیلمان» شهر ری بقایای معماری دو کوره را نمایان کرد که شواهدی از قبیل کوزه و جوش کوره فقاع نشان دهنده تولید انبوه این کوزه در منطقه ری است.کلید واژگان: کوزه فقاع, مراکز تولید, گونه شناسی, گاهنگاری, کاوش های باستان شناسی, شهر ری}One of the common forms of pottery in the Islamic world is a pottery vessel called "Fuqqāʿa", which has many ambiguities in terms of form, technique, use, chronology and geographical scope. The present research has been conducted according to the data obtained from the archaeological excavation of Babak Street in the city of Rey, as well as the scattered Fuqqāʿa evidence and data from the previous excavations of Shahr-e Rey, especially the remains of the Fuqqāʿa kiln in district of Shahr-e Rey, as the only and the most important evidence of the existence of a Fuqqāʿa kiln in Iran. The careful study and identification of this pottery and its characteristics are among the most important objectives of this research. The current study seeks to answer several questions: 1- At what point in time did the Fuqqāʿa jar become popular in Iran and the Islamic world, and when did its use become obsolete? 2- What has been the exact use of this jar, and typologically, to how many categories is this type of jar divided? 3- Where is the origin of Fuqqāʿa jar based on the existing archaeological evidence? According to archeological evidence, the Fuqqāʿa jar has been popular since the first Islamic centuries until the end of the eighth century AH. this jar may have been applied for domestic uses. Its body decorations and the very narrow opening indicate the preservation of special materials in it. According to the form, shape and body decorations, Fuqqāʿa jar is divided into three types: the early Fuqqāʿa (from the early Islamic centuries to the end of the third century AH); the middle Fuqqāʿa ; and the later Fuqqāʿa (7th and the 8th centuries AH). archaeological excavations on Deilaman Street in Rey have revealed the architectural remains of two kilns that the existence of evidence such as Fuqqāʿa jars and furnace welding suggest the mass production of this type of jar in Rey region.Keywords: Fuqqāʿa Jar, typology, Use, Chronology, Shahr-e Rey}
-
شمال غرب ایران و قفقاز جنوبی ازلحاظ زیست محیطی، شرایط نسبتا مناسبی برای شکل گیری استقرارهای باستانی دارند؛ ازجمله می توان به حوضه دریاچه ارومیه و سواحل ارس در شمال غرب ایران و حوضه های رود کورا، میل مغان (مناطق کوهستانی) در منطقه قفقاز جنوبی اشاره کرد. شواهد باستان شناختی و تحقیقات انجام یافته اخیر در دو حوزه جغرافیایی، اشتراکات و تشابهات فرهنگی دوره مذکور را به میان می گذارد. هدف اصلی در این مقاله، معرفی محوطه ها و سنت های سفالی و مشخص ساختن توالی گاهنگاری در مناطق موردمطالعه است. برای دستیابی به تعاملات فرهنگی در حوزه جغرافیایی موردمطالعه در دوره مس وسنگ پرسش های ذیل مطرح می گردد؛ وضیعت توالی گاهنگاری در دو حوزه فرهنگی چگونه است؟ فرضیه اصلی در این ارتباط، وجود گاهنگاری (آغاز و پایان دوره مس وسنگ) تقریبا همسان در دو نقطه جغرافیایی است. لایه های استقراری و توالی سکونت از دوره نوسنگی به دوره مس وسنگ در محوطه های باستانی، موضوع تداوم و انتقال فرهنگی را چگونه نشان می دهد؟ نگارش پیش رو، با روش توصیفی-تحلیلی صورت می گیرد. به عنوان نتیجه نهایی می توان به تشابهات و تفاوت های داده های باستان شناختی، ازجمله به ویژگی های سفالی، ساختار معماری، تدفین و... اشاره کرد که با مطالعه محوطه هایی مانند دالما تپه، کول تپه جلفا، دو گوز خوی و... در شمال غرب ایران و لیلا تپه، قالایری، پویلو تپه، بویوک کسیک، سویوق بولاق، بریکیل دیبی، کاوتسخوی، تخوت در منطقه قفقاز جنوبی به دست آمده است و ازلحاظ گاهنگاری از 5000 تا 3700/3600 پ.م. را شامل می شود.
کلید واژگان: مس وسنگ, شمال غرب ایران, قفقاز جنوبی, گاهنگاری} -
Shahdad is an important Bronze Age city on the western edge of the Dasht-e Lut in Iran. Previous investigations at the site, with its burials containing rich and sophisticated artifacts, fully justified its definition as an advanced early urban center. After half a century of Shahdad excavations, it is time to have a new look at Shahdad and its finds in light of our present knowledge from the archeology of southeastern Iran. Here is an assessment of the Shahdad data obtained from Shahdad 1970s excavations including ceramics, stones, seals, and metal and clay objects. In addition, I will present two seals from Shahdad excavations at area D (known as industrial area) discovered by A. Hakemi which have been remained unpublished. Also, this paper presents a revised chronology for Shahdad in order to determine the syntax of the different parts of the excavated areas. This suggested dating is mostly based on the burial goods of the cemeteries of Shahdad. Here, both already-suggested horizontal and vertical chronology for cemetery of Shahdad is questioned. This comparative research on the various goods from site of Shahdad showed that Dasht-e Lut appeared to be a key region in the interaction sphere of Southwest Asia during the second half of the 3rd millennium BC.
Keywords: Shahdad, Early Urbanization, Bronze Age, Chronology, Burial Goods} -
پس از کشف آثار دستکند در ایران در چند دهه اخیر، ماهیت و کاربری این آثار همواره مورد بحث بوده است. ردپای بسیار کم رنگ و مبهم از عصر پدید آمدن این آثار به جای مانده، از آن روی امکان گاهنگاری و کاربری دقیق و مطلق برای پژوهشگران و علاقه مندان آثار صخره ای دشوار کرده است؛ از سویی دیگر، ماهیت صخره ای و غار بودن این محل ها بیشتر پژوهشگران را بر آن داشته که آن ها را به آیین مهرپرستی نسبت دهند. به هرروی، مطالعات اخیر درباره محوطه صخره ای روستای «ورایوی» مراغه (موسوم به «امامزاده ملامعصوم» یا «معبد مهر») که تاحدودی از نظر داده های باستان شناختی غنی تر است، دلایل بیشتری برای انتساب این آثار به دوره اسلامی ارایه می دهد؛ هرچند که پژوهش های ژرف و دقیق، به گمانه زنی های باستان شناختی و علمی نیاز دارد. در این پژوهش سعی شده، با تکیه بر تحلیل های فضایی و داده های مقایسه ای، برای روشن تر شدن گاهنگاری و کاربری بنای حاضر به نکاتی پرداخته و شناختی باستان شناسانه ارایه شود که پیش از این مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و سپس با روش های تحلیلی و تطبیقی به دنبال پاسخ به پرسش های ذیل است؛ 1) گاهنگاری نسبی و زمان شکل گیری مجموعه آثار دستکند ورجوی مراغه چه بوده است؟ 2) کاربری فضاهای این مجموعه چیست؟ فرضیه های مطرح شده در راستای پرسش های فوق عبارتنداز: زمان ایجاد این مجموعه دستکند براساس مبانی گاهنگاری نسبی که به صورت تطبیقی انجام می گیرد، کاربری اولیه مجموعه دستکند ورجوی یک معبد بودایی متعلق به دوره ایلخانی پیشنهاد می شود که بعد از اصلاحات دینی «غازان خان»، تبدیل به خانقاه می شود؛ بر همین اساس منسوب دانستن این محوطه به آیین مهرپرستی دور از ذهن است. درنهایت، اگرچه گاهنگاری دیگر نیایشگاه های صخره ای نیازمند پژوهش مستقل است، به نظر تاریخ گذاری و کاربری نسبی فضاهای دستکند امامزاده معصوم مراغه ای بتوان برای این آثار راهگشا باشد.کلید واژگان: مجموعه دستکند امامزاده معصوم, معماری دستکند, گاهنگاری, کاربری, معبد بودایی}After the discovery of Troglodytic Architectures in Iran during the recent decades, the nature and functions of these works have constantly been discussed. The vague and inconspicuous traces of the era in which these remaining works have been created, make it difficult for scholars and those interested in rocky works to provide an accurate chronology for such monuments and find the precise uses of functions of these works. On the other hand, the rocky and cave-like nature of these places have led more researchers to attribute them to the Mithraism religion. However, recent studies on the rocky site of Varjoey (Varevy) village of Maragheh (known as Imamzadeh Molla Masoum), which is somewhat richer in terms of archaeological data, provides further reasons for attributing these works to the Islamic period. However, deep and accurate research requires further archaeological and scientific borings. In the present research, relaying on spatial analysis and comparative data to clarify the chronology and use of the present building, it has been tried to discuss about some points and provide archaeological knowledge, which has not been provided previously. As the authors believe, according to the same points, a more precise date and application can be provided for this monument and it could be examined from new angles with an analytical view. According to this research, with reference to the studies and comparisons conducted so far, it is proposed that the Troglodytic complex of Varjoey may have been originally used as a Buddhist temple belonging to the Ilkhan period that subsequently, after the religious reform by Qazan Khan, it was transformed into a monastery. Accordingly, attributing this site to Mithraism religion is less probable. Finally, although the chronology of other rocky temples requires independent research, it seems that determining the relative chronology and use of the Troglodytic spaces of Imamzadeh Masoum Maragheh-i can be helpful for such monuments.Keywords: the Troglodytic complex of Imamzadeh Masoum, Troglodytic Architecture, Chronology, Function, Buddhist temple}
-
عصر مفرغ، یکی از ادوار فرهنگی پیش ازتاریخ ایران محسوب می گردد. در این رابطه، یکی از مناطق مهم فرهنگی ایران در عصر مفرغ، منطقه ی زاگرس مرکزی است. باوجود کاوش ها و بررسی های باستان شناسی متعددی که در این منطقه انجام شده، گاهنگاری عصر مفرغ منطقه ی زاگرس مرکزی همچنان دارای اشکالات عدیده است. این مشکل به ویژه در ناحیه ی شرق زاگرس مرکزی و لرستان بیشتر به چشم می خورد. در این ناحیه، گاهنگاری رایج در تپه گودین از حدود 5 دهه ی پیش تاکنون، مبنای گاهنگاری عصر مفرغ منطقه بوده است. کاوشگران، گاهنگاری تپه گودین را به گونه ای تنظیم نموده اند که موجب شده خلا فرهنگی در نیمه ی اول هزاره ی سوم قبل ازمیلاد در بخش های وسیعی از شرق زاگرس مرکزی شکل بگیرد. دوره ی IV گودین هم زمان با مفرغ قدیم درنظر گرفته شده که با فرهنگ یانیقی (کورا-ارس) معرفی شده است. با توجه به عدم مشاهده ی این دوره در نواحی گسترده ای در زاگرس مرکزی، گاهنگاری این نواحی دچار مشکل گردیده است. نگارندگان در این پژوهش سعی نموده اند با روش تاریخی-تحلیلی، و از طریق تحلیل و تطبیق یافته های لایه نگاری تپه گریران الشتر، بخشی از پرسش های مربوط به گاهنگاری شرق زاگرس مرکزی را پاسخ دهند؛ بنابراین، در این پژوهش سعی شده تا به پرسش های ذیل پرداخته شود: گاهنگاری عصر مفرغ تپه گریران به چه صورتی است؟ و خلا دوره ی مفرغ قدیم در ناحیه ی شرق زاگرس را چگونه می توان از طریق گاهنگاری تپه گریران رفع نمود؟ در این راستا، داده های سفالی سه گمانه ی پلکانیW.260، W.275a و W.275b مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و 44 نمونه سفال مربوط به بافت مفرغ قدیم گونه شناسی شده اند. مطالعات صورت گرفته نشان داد که در دوره ی مفرغ قدیم انواعی از سفال مربوط به فازهای III:6 و III:5 و همچنین سفال دو رنگ رواج داشته است؛ بنابراین، در لرستان و شرق زاگرس مرکزی در نیمه ی اول هزاره ی سوم قبل ازمیلاد انواعی از سفال های منقوش رنگی رواج داشته است.کلید واژگان: گاهنگاری, مفرغ قدیم, تپه گریران, شرق زاگرس مرکزی, تپه گودین}The Bronze era is one of the most important cultural periods of pre-history of Iran. The importance of period is more by the period changes and different issues of Bronze era in Iran plateau. So, central Zagros area is one of important cultural area of Iran in Bronze era. In this area archaeological studies and excavations were done; but like other Iran areas, central Zagros has some problems chronologically the problem is seen more in West of central Zagros in Lorestan. In the area, Godin Tepe was chronological base of Bronze era from five decades ago. In this ancient area, excavations set chronology in a way that causes culture vacuity in wide parts of west of central Zagros. The Godin IV period is considered with Early Bronze period that is introduced by Kora – Arax culture. Considering to not seen this area in wide parts of central Zagros, the chronology of these areas have problem. For this, the writers tried to analyze chronological data of Tepe Gariran to solve some of chronological problems in West of central Zagros. in this way, data trenches of W.260, W.275a and W.275b were analyzed and 44 samples of ceramic related to Early Bronze were studied. The studies showed that some kinds of ceramic of phases III:6 and III:5 Godin and also bi-colored ware were popular in Early Bronze. This ancient mound is considered one of largest area in East of central Zagros. The studies in the mound showed the enriched culture of it. The excavation of it showed that there is no cultural vacuity in Tepe Gariran layers and sequence of cultural layers is without interruption. In addition to Godin Tepe, it is used of Western parts of central Zagros and Posht-Koh to set Tepe Gariran chronology. The studies showed that in Early Bronze era, some kinds of painted wares related to Godin III and bi-colored were popular.Keywords: Chronology, Early Bronze, Tepe Gariran, West of Central Zagros, Godin Tepe}
-
محوطه شهداد یک، عنوان یکی از مراکز بزرگ شهری عصر مفرغ جنوب شرق ایران از اهمیت فراوانی در مطالعات باستان شناختی خاور نزدیک برخوردار است. با توجه به این مهم که حدود نیم قرن از آغاز کاوش های شهداد گذشته است، این ضرورت احساس شد تا نگاهی تازه به محوطه شهداد و اشیای به دست آمده از آن انداخته شود. پیش از این، در مقاله ای به اشیای سنگی (کلوریتی و مرمری)، سفال ها و گورهای بدست آمده از کاوش محوطه شهداد توسط نگارنده پرداخته شده است. در اینجا نیز بر آن هستیم تا دیگر مواد فرهنگی به دست آمده از کاوش های مرکز شهری شهداد، یعنی اشیای فلزی، اشیای گلی و مهر ها را مورد مطالعه و بازیینی قرار دهیم. این مقاله اطلاعاتی نیز از وضعیت برهمکنش های فرهنگی منطقه ای و فرامنطقه ای شهداد ارائه می کند. همچنین گاهنگاری ارائه شده توسط کاوشگر محوطه شهداد، مورد بازنگری اساسی قرار گرفته است و درنهایت براساس مطالعات مقایسه ای گاهنگاری جدیدی برای محوطه شهداد ارائه شده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که، آیا گاهنگاری ارائه شده برای محوطه شهداد پس از گذشت چند دهه کماکان مورد تایید است و یا بایستی یک گاهنگاری جدید برای این محوطه مهم ارائه گردد؟ طبیعی است که اطلاعات و شناخت ما از باستان شناسی عصر مفرغ جنوب شرق ایران به واسطه انجام فعالیت های میدانی بیشتر و همچنین به روز شدن روش های سالیابی مطلق، مانند روش AMS، در مقایسه با گذشته، بیشتر شده باشد؛ از این رو با انجام مطالعه مقایسه ای محوطه شهداد با دیگر محوطه ها در مقایس منطقه ای و فرامنطقه ای، بدیهی است یک گاهنگاری دقیق تر برای آن ارائه گردد. پرسش دیگر این تحقیق، مشخص نمودن جایگاه محوطه شهداد در چرخه برهمکنش فرهنگی عصر مفرغ در جنوب غرب آسیا بر پایه مطالعه اشیای فلزی، گلی و مهرها بوده است. براساس داده های به دست آمده از کاوش های شهداد، تصور یک نقش مرکزی در شبکه گسترده مبادلات هزاره سوم قبل ازمیلاد جنوب غرب آسیا برای شهداد دور از ذهن نمی باشد.
کلید واژگان: شهداد, گاهنگاری, اشیای فلزی, اشیای گلی, مهر, برهمکنش فرهنگی}The western Lut desert is well-known in the archaeology of Southwest Asia because of the existence of an early urban center (Shahdad) that dates back to the 3rd millennium BC. The site of Shahdad, as one of the major urban centers of the Bronze Age of Southeastern Iran, plays an important role in the Near Eastern archaeological studies. After half a century of Shahdad excavations, it is time to have a new look at Shahdad and its objects in light of our present knowledge from the archeology of southeast Iran. Here is an assessment of Shahdad data obtained from Shahdad excavations such as seals, metal and clay objects. In another article, we discussed the rest of finds of Shahdad. In this study we tried to present a revised chronology for Shahdad. This article also provides information on the status of the regional and trans-regional cultural interactions of Shahdad.
Keywords: Shahdad, Chronology, Metal Objects, Seals, Cultural Interactions} -
ناحیه ی هوراند که در بخش شرقی شمال غرب ایران واقع شده، هرچند فرهنگ های مختلف پیش ازتاریخی را درخود جای داده، اما جایگاه توالی فرهنگی آن در گاهنگاری حوزه ی شمال غرب ایران چندان شناخته شده نیست. از آنجایی که این ناحیه به عنوان پل ارتباطی بین منتهی الیه شرقی و غربی در شمال غرب ایران محسوب می شود، می تواند نقش مهمی را در تبیین فرهنگ های هزاره ی ششم تا چهارم قبل از میلاد ایفا کند و گاهنگاری نسبتا جدیدی را ارائه دهد. برای دستیابی به گاهنگاری نسبی ناحیه ی مورد مطالعه و پی بردن به روند جریانات فرهنگی ناحیه ی قره داغ در دوره ی مس وسنگ، پرسش های ذیل مطرح گردید؛ 1- وضعیت توالی گاهنگاری این حوزه در دوره ی نوسنگی تا پایان مس وسنگ چگونه بوده است؟ فرضیه ی اصلی در ارتباط با این پرسش، وجود دوره های نوسنگی، دالما، پیزدلی و مس وسنگ جدید 2 و 3 در حوزه ی هوراند است. 2- تعاملات فرهنگی درون و برون منطقه ای در دوره های مورد نظر از چه ویژگی هایی برخوردار بوده است؟ در مقاله ی حاضر، تلاش بر این است که با مطالعه ی توصیفی-تحلیلی یافته های سفالی به وضعیت نسبتا روشنی از افق های فرهنگی و جدول گاهنگاری منطقه در دوره ی نوسنگی و مس وسنگ دست یافت. به عنوان نتیجه نهایی می توان وضعیت توالی فرهنگی و گاهنگاری در بخش شرقی شمال غرب ایران را بدین صورت ترسیم نمود: دوره ی انتقالی نوسنگی متاخر به مس وسنگ قدیم (5400-5000 ق. م.) ، مس وسنگ قدیم/دالما (5000-4500 ق. م.) ، مس وسنگ جدید 1/پیزدلی (4500-4200 ق. م.) و مس وسنگ جدید 2-3 (4200-3600/3700 ق. م.). بر این اساس در می یابیم که در این حوزه، توالی گاهنگاری بدون وقفه ای از اواخر دوره ی نوسنگی تا پایان دوره ی مس وسنگ جدید 2 و 3 جریان داشته است. به تدریج در طول هزاره ی چهارم در شمال و جنوب، فرهنگ مس وسنگ جدید 2 و 3 به دلیل گسترش فرهنگ کورا-ارس تحت تاثیر قرارگرفته و سرانجام پس از یک دوره ی همزیستی، فرهنگ کورا-ارس جایگزین این فرهنگ شده است.کلید واژگان: منطقه ی قره داغ, حوزه ی هوراند, گاهنگاری, نوسنگی, مس وسنگ, سفال}
- نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شده‌اند.
- کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شده‌است. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
- در صورتی که می‌خواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.