جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه « طب سنتی » در نشریات گروه « ادبیات و زبان ها »

ادبیات فارسی ناگزیر است که فرهنگ و ادبیات شفاهی و عامیانه را در متن و بطن خویش پذیرا باشد. حافظ ازجمله شاعرانی است که فرهنگ شفاهی زمان خود را پروریده و در آیینه ی هنر اشعارش انعکاس داده است. در غزلیات وی بیتی به قرار زیر است: با چشم و ابروی تو چه تدبیر دل کنم؟وه زین کمان که بر سر بیمار می کشیضبط این بیت بر اساس چاپ ابوالقاسم انجوی است و پرویز ناتل خانلری و محمد قزوینی و قاسم غنی «بر من بیمار» آورده اند؛ اما حسین علی هروی «بر سر بیمار» را درست تر و ضبط حافظ قدسی را شاهدی بر این مدعا می داند. به هرروی، «کمان کشیدن بر سر بیمار» محل بحث است. در گذشته رسمی بوده که چون از بهبودی بیمار نومید می شدند، سینی بزرگی در کنار بیمار نگه می داشتند و بی آنکه خود او متوجه باشد گلوله ای گلین در کمان می گذاشتند و به شدت به آن سینی می زدند تا بیمار با شنیدن آن صدای غیرمنتظره بترسد و بهبودی یابد. پژوهشگر در مقاله ی پیش رو که با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده، در پی آن است که با کاوش در فرهنگ عامه، ادبیات فارسی و طب سنتی این موضوع را بررسی و با ذکر ریشه های اساطیری و مبانی طب سنتی همراه با کلیدواژه های این رسم مثل کمان، گلوله ی گلین، سینی، بانگ و بیماری، چونی و چرایی این باور را تحلیل کند.

مثنوی «من و سلوی» یا «سخن عالی»، منظومه ای اخلاقی و عرفانی، تعلیمی و اجتماعی از آثار نعمت خان «عالی شیرازی» نویسنده، شاعر و پزشک ایرانی تبار شیعی قرن 11و12 ه ق است. «عالی» در هند می زیسته و در دربار اورنگ زیب و بهادرشاه دارای منزلتی  بوده است. او به عنوان پزشک به دربار اورنگ زیب راه یافت و به نویسندگی و شعر روی آورد و از جانب اورنگ زیب و بهادرشاه به عناوین «نعمت خان» و «مقرب خان» و «دانشمندخان» مفتخر گردید. مثنوی «من و سلوی» مجموعه ای است از حکایات، با موضوعات اخلاقی، عرفانی و اجتماعی. «عالی» در بخش هایی از این مثنوی به طرح مباحث پزشکی اعم از نام بیماری ها، حالات بیمار، شیوه های درمان، داروها و برخی گیاهان دارویی و اخلاق پزشکی پرداخته است، که این مباحث تاکنون پنهان و مغفول مانده و به آن توجهی نشده است. در پایان این پژوهش به این نتایج مهم دست می یابیم که اولا «عالی» برغم اینکه در تذکره ها به عنوان شاعر و نویسنده معرفی شده، از پزشکان حاذق دربار بوده و سعی داشته است با طرح مباحث پزشکی در خلال حکایات به معرفی برخی بیماری ها و داروها و گیاهان دارویی بپردازد. ثانیا شیوه او در آگاهی بخشی و آموزش عمومی پزشکی و اخلاق پزشکی قابل توجه و بسیار کمیاب بوده و از نظر سبکی نیز حایز اهمیت است. ثالثا این مثنوی می تواند در مطالعات و تحقیقات طب سنتی و روابط علمی ایران و هند مورد استفاده و بهره برداری قرار گیرد. در این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده و با بهره گیری از سایر کتب مرتبط به تحلیل موضوع اشاره شده در متن مورد نظر می پردازد.

بررسی منظومه های طبی بیانگر آن است که سرایش این قبیل منظومه ها، از قرن چهارم هجری به این سو آغاز شده است؛ قدیمی ترین متن شناخته شده در این نوع، دانشنامه حکیم میسری (نوشته شده 370ق) است؛ از آن زمان تاکنون، رساله های منظوم گوناگونی به صورت مفصل یا موجز، در طب سروده شده است که جز تعدادی اندک، بسیاری از آن ها، هنوز به صورت نسخ خطی در کتابخانه های مختلف ایران، پاکستان، ترکیه، هندوستان، کشورهای اروپایی، آمریکا و... پراکنده است. از منظر سبک شناسی، منظومه های طبی به سبب روانی مطالب نسبت به نثر، از آنجا که بهتر به خاطر سپرده می شدند، در نزد دانشجویان طب در قرون گذشته، خواستار فراوان داشتند؛ این مزیت، هرچند در سطوح ابتدایی و میانی آموزش طب، کارآمد بود، به علت ایجاز فراوان مطالب و التزام سراینده به بحور و اوزان عروضی، و رعایت قوافی و هنجارهای نظم فارسی، در سطوح تخصصی و عالی تر آموزش پزشکی، چندان راهگشا و کاربردی نبوده است. در مقاله حاضر، یکی از منظومه های مختصر و بسیار مهم در طب فارسی (محفوظ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی) از منظر محتوا و سبک معرفی شده است؛ اگرچه در مقدمه متن حاضر، از گفت وگوی انوشیروان و ارسطو در مسائل طبی سخن به میان آمده است، این سخن، از حد اشتهار انوشیروان و روزگار وی به دانش گستری و علم دوستی، فراتر نمی رود و محتوای رساله به هیچ عنوان، از آثار پیش از اسلام نمی تواند بود. سراینده این منظومه و زمان دقیق سرایش آن مشخص نیست، اما بنا به پاره ای شواهد و قراین سبکی، می توان آن را از آثار حوالی قرون هفتم تا نهم هجری محسوب کرد. تاریخ کتابت منظومه طبی حاضر، سال 1241ق، هم روزگار با عصر پادشاهی «فتحعلی شاه قاجار» (12121250ق) است.

نسخ خطی به عنوان میراث مکتوب مردم ایران در کتابخانه های کشور، پشتوانه فرهنگی و شناسنامه تمدن ملت است و احیای نگاشته ها و آثار گذشتگان از وظایف پژوهشگران و حامیان زبان فارسی. دواءالمساکین در قرن 12 و 13 هجری قمری نوشته شده و مولف آن نامعلوم است. هدف اصلی در این مقاله، معرفی رساله طبی دواءالمساکین است که از اهمیت موضوعی، سبکی و ادبی ویژه ای برخوردار است و در کتابخانه آستان قدس رضوی از گنجینه های ادبی و پزشکی به شمار می آید. موضوع کلی این نسخه، طب سنتی و شیوه های درمان بیماری هاست. این نسخه دارونامه جامع و کم نظیری از داروهای مفرد و مرکب است. دواءالمساکین علاوه بر اهمیت موضوعی، از نظر مختصات سبکی، زبان شناختی و رسم الخط نیز حائز اهمیت بوده و و از جهتی شامل اصطلاحات و ترکیبات فراوانی است که با شناخت این متن می توان در معادل سازی اصطلاحات جدید از آن ها بهره برد.