بررسی محتوا و ترکیبات تشکیل دهنده اسانس برخی اکسشن های مختلف گیاه سدابی جنوبی (Haplophyllum tuberculatum) در مراحل مختلف فنولوژیکی

گیاه سدابی جنوبی (Haplophyllum tuberculatum) از گیاهان دارویی با ارزش و حاوی ترکیبات شیمیایی گوناگون بوده که دارای مصارف مختلف دارویی و صنعتی است و در رویشگاه های مختلفی از ایران از جمله جنوب و غرب ایران رویش دارد. در پژوهش حاضر، اثر برخی فاکتورهای اکولوژیکی و فیزیوگرافی رویشگاه بر ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس و بازده اسانس در مراحل مختلف فنولوژی (رویشی و گلدهی) و در رویشگاه های مرتعی واقع در جنوب غرب ایران مورد بررسی قرار گرفت که برخی از این ترکیبات برای اولین بار گزارش می شود. جهت بررسی مواد تشکیل دهنده اسانس، اندام هوایی گیاه در مراحل مختلف فنولوژی به طور جداگانه جمع آوری و در شرایط سایه خشک گردید. اسانس گیری توسط دستگاه کلونجر انجام شد. با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS)، ترکیبات شیمیایی اسانس تفکیک و شناسایی شدند. جهت تعیین ارتباط شباهت بین برخی عوامل محیطی و اسانس گونه ها از روش تجزیه مولفه های اصلی (PCA) و آنالیز خوشه ای به روش Wards استفاده شد. متغیرهای مورد استفاده شامل برخی ویژگی های خاک، اقلیم، ارتفاع و ترکیبات اسانس در مناطق مختلف است. بر اساس نتایج مجموعا 38 نوع ترکیب شیمیایی آلی از اسانس گیاه در استان های خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد در مراحل مختلف فنولوژیک شناسایی شد. نتایج تجزیه مولفه های اصلی نشان داد ترکیب بتافلاندرن تحت تاثیر میزان ماده آلی خاک و ترکیب بورنیل استات تحت تاثیر عامل دمایی و روزهای یخبندان می باشد. مهمترین ترکیبات عمده اسانس شامل پی سیمن، بتافلاندرن، لینانول، بورنیل استات، ان هگزادکانوئیک اسید، (ای)نه اکتادکانوئیک اسید و ان پنتاکوزان شناسایی شدند. بیشترین درصد بازده اسانس مربوط به مرحله رویشی و در منطقه گچساران بود. ترکیبات آلی در مراحل زایشی بیشتر از مرحله رویشی بود و درصد ترکیبات عمده شناسایی شده اسانس تفاوت های معنی داری در رویشگاه های مختلف نشان دادند. با توجه به نتایج مناسبترین مناطق رویشگاهی با بازده و کیفیت اسانس به ترتیب در منطقه گچساران و رامهرمز است و عوامل محیطی نظیر ماده آلی خاک و تنش دمایی در ترکیبات اسانس نقش مهمی در مناطق مورد مطالعه دارند. لذا این دو رویشگاه به عنوان رویشگاه های با شرایط رویشی مناسب تر می تواند معرفی و برای انتخاب اکوتیپ های برتر و همچنین در برنامه های مدیریتی و اصلاح و تولیدات گیاهی استفاده شوند.