نمادشناسی و منشایابی مضمون نقش گاو در سفالینه های نیشابور با اتکا بر متون تاریخی

«نماد شناسی» کوششی برای آگاهی یافتن از رمز و رازهایی است که معمولا به صورت شکل، اشاره، علامت به تصویر کشیده شده اند و ترکیب مفهمومی چندگانه را به همراه دارد؛ درواقع «نماد» زبان پنهان و نشانه های متنوع از: نجوم، مذهب، طلسم و جادو، وقایع مختلف، باورهای عامیانه را با خود به همراه دارد. این نشانه ها می تواند به تنهایی و یا پیوسته در کنار هم قرار گرفته و مفهوم چندگانه را بازگو کنند. «سفال» یکی از مهم ترین آثار هنری سده های نخستین دوران اسلامی، حاوی نمادهای بسیاری، از جمله «گاو» است که می توان مفاهیم پنهان بسیاری از آن ریشه یابی کرد. هدف از پژوهش پیش رو، نمادشناسی مضمون نقش گاو با مد نظر داشتن اوضاع اجتماعی، مذهبی و عقاید و باورهای مردم سده های نخستین اسلامی با واکاوی اسناد تاریخی است؛ از این رو، در پی منشایابی نماد گاو، پرسش پیش رو مطرح می شود؛ منشا مفاهیم نقش گاو برروی سفالینه های نیشابور چیست؟ بر این اساس، مفروض است که منشا مفاهیم نقش گاو سفالینه های نیشابور ریشه در باورهای عامیانه مرتبط با مفاهیم نجومی، مذهبی و جشن بوده است. روش پژوهش، با رویکرد تاریخی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای انجام گرفت؛ در روند انجام پژوهش، ابتدا اقدام به جمع آوری نمونه های آماری از موزه ها، و طراحی نقوش با نرم افزار «کورل دراو» شد؛ و در ادامه به مطالعات کتابخانه ای در جهت منشایابی مضمون گاو در اسناد تاریخی پرداخته شده است. دستاورد مطالعه نماد گاو و ریشه یابی مفهوم آن در سفالینه های نیشابور، گویای آن است که، با توجه به نقش پر اهمیت گاو در معیشت مردم در ادوار مختلف تاریخی و استفاده های فراوانی همانند: گوشت، لبنیات، پوست، شخم زدن زمین و بارکشی، می توان نمادهایی چون: قدرت و نیرومندی، باروری و حاصلخیزی را متصور شد، که این نماد از دوران پیش ازتاریخ تا دوران اسلامی در آثار مختلف هنری قابل پیگیری است و دارای مفاهیم مشترکی هستند؛ هم چنین علاوه بر مفهوم ذکر شده ، نمادهای دیگری ازجمله: ترکیب گاو با انسان، ترکیب گاو با پرنده، در سفالینه های نیشابور دارای مفاهیم نجومی و مذهبی هستند و منشا آن ها مختص عقاید و باورهای مردم دوران اسلامی بوده است.