زهرا روح اللهی امیری
-
منابع روایی شیعه با استناد از روایات معصومان محتوای متنوعی از گزاره های تاریخی، اعتقادی، کلامی و فقهی را در بردارد. پژوهش حاضر به روش کیفی از نوع تحلیلی و با هدف بررسی رویکردهای کلامی ائمه اطهار(ع) درروایات تاریخی کتاب اصول کافی انجام شد و به این سوال که ائمه اطهار(ع) با چه رویکردی تاریخ را بیان نموده اند، پاسخ داد. نتایج بررسی ها نشان داد که ائمه اطهار(ع) با رویکرد افزایش و اصلاح آگاهی های اعتقادی جامعه از روایات تاریخی بهره برده اند. این مهم، به واسطه گسترش قلمرو اسلامی و چالش های فکری ایجاد شده در جامعه که ابزاری راهبردی در هدایت جامعه است، جلوه می کند. براین اساس، پژوهش حاضر با تحلیل محتوای کیفی 105 روایت تاریخی کتاب اصول کافی، هفت عنوان از مباحث کلامی را استخراج نمود. این مباحث از نظر محتوایی چالش های کلامی شیعیان را در عصر حضور نشان می دهد و تاریخ به مثابه ابزاری برای رفع شبهات عمل کرده است. حجم بیشتر روایات در رابطه با خصوصیات امام، عصمت و انتخاب جانشین پیامبر(ص) از طرف خداوند، دانش امام، ویژگی های پیامبران پیشین در اثبات امامت ائمه و چالش های فکری شیعیان است.کلید واژگان: ائمه اطهار, رویکرد کلامی ائمه(ع), آگاهی های اعتقادی و کلامی, روایات تاریخی کتاب اصول کافی, روایت تاریخی
-
فصلنامه شیعه شناسی، پیاپی 80 (زمستان 1401)، صص 163 -190
پژوهش حاضر با درک ارزشمندی میراث تاریخی اصحاب حدیث و اثرگذاری آن در ذهن مخاطبان این آثار در موضوع اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان عصر اموی و با هدف کشف شبکه مضمونی موجود در این متون و برای رسیدن به الگویی که توضیح دهنده منطق کلی و شاکله آنها باشد، می کوشد تا به این سوال پاسخ دهد که «اصحاب حدیث در ثبت اخبار اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان چه مضامینی را به مخاطبان ارایه می کنند؟» برای یافتن پاسخ ابتدا میراث تاریخی اصحاب حدیث در این زمینه بررسی شد و از میان آثار موجود، تاریخ خلیفه بن خیاط (ابن خیاط،240ق)، بقایای کتاب المعرفه و التاریخ (فسوی، 277ق)، تاریخ الامم و الملوک (طبری، 310ق)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، (ابن جوزی 597ق) انتخاب شد و داده های مرتبط با اخبار اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان از میان آنها استخراج و سپس با روش «تحلیل مضمون» و اجرای مراحل آن، داده ها تحلیل و مضامین نهفته در منابع منتخب کشف شد که چهار مضمون فراگیر «تشیع؛ جریانی سیاسی- مذهبی»، «تهدیدهای دایمی شیعیان برای حکومت»، «تلاش برای سرکوب شیعیان بر مبنای دین»، و «سرکوب شیعیان با تحمل خسارات» یافت شد که این مضامین با توجه به رویکرد اصحاب حدیث به خلافت، در جهت مشروعیت بخشی به رفتار امویان در قبال سرکوب اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان است.
کلید واژگان: اصحاب حدیث, اهل بیت (علیهم السلام), شیعیان, امویان, تحلیل مضمون, تاریخ نگاریShiite Studies, Volume:20 Issue: 80, 2024, PP 163 -190Understanding the value of the historical heritage of hadith scholars and its effect on the addressee’s mind regarding the issues of Ahl al-Bayt and the Shiites of the Umayyad period, and with the aim to discover the existing thematic network in those texts and achieving a model for explaining their general logic and structure, the present study attempts to answer the following question: “What themes do the hadith scholars present to their addressees in registering the news of Ahl al-Bayt and the Shiites?” To find the answer, we first investigated the historical heritage of the hadith scholars in this regard and, then, selected the following sources: Tārīkh Khalīfa bin Khayyāṭ (Ibn Khayyat, 240 AH); the extant parts of al-Ma‘rifa wal-Tārīkh (Fasavi, 277 AH); Tārīkh al-Umam wal-Mulūk (Tabari, 310 AH); al-Muntaẓam fī Tārīkh al-Umam wal-Mulūk (Ibn Jowzi, 597 AH). Then, the data related to the news of Ahl al-Bayt and the Shiites were extracted, and using the method of thematic analysis and its stages, the data were analyzed and the themes hidden in various sources were discovered. We found four overarching themes as follows: “Shiism: a political-religious movement”, “the Shiites’ perpetual threats for governments”, “efforts to suppress the Shiites based on religion”, and “suppression of the Shiites along with undergoing damages”. Considering the approach of the hadith scholars to caliphate, these themes are for legitimizing the behaviors of Umayyad rulers in suppressing Ahl al-Bayt and the Shiites.
Keywords: hadith scholars, Ahl al-Bayt, Shiites, umayyad, thematic analysis, historiography -
نشریه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، سال ششم شماره 2 (پیاپی 12، پاییز و زمستان 1402)، صص 111 -136تمدن سازی یکی از گفتمان های نوظهور است که در جوامع علمی اذهان متفکران را به خود جلب کرده است. با توجه به اهمیت ترسیم تمدن بر پایه روایات اهل بیت علیهم السلام، پژوهش حاضر، با روش تحلیل مضمون به گردآوری مضامین و کشف و استخراج رویکرد تمدنی اهل بیت علیهم السلام در روایات تاریخی از کتاب بحارالانوار پرداخته است. این گزارش های تاریخی در کتاب بحارالانوار در بخش تاریخ انبیاء الهی در چهار جلد جمع آوری شده است. رویکرد تمدنی به مثابه سطح تحلیل در این نوشته به عنوان ساختار نظری تحقیق به کاررفته است که در آن به دنبال کشف انگاره هدایت گر و هویت تمدنی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که توحید، محوری ترین و جامع ترین اصل اعتقادی و دینی مطرح شده در متون دینی و گفتار و سیره ی پیامبران الهی است. با تحلیل و تبیین توحید، این حقیقت نمایان می شود که توحید متضمن جهت دهی به انگیزه های شخصی و از طرفی متضمن حیات اجتماعی بشر است. لذا، توحید به عنوان انگاره هدایت گر تمدن خود را نشان می دهد و به جوامع توحیدی یک هویت تمدنی می بخشد.کلید واژگان: توحید, انگاره هدایت گر, رویکرد تمدنی, اهل بیت علیهم السلام, بحارالانوارPurposeThe present research, with the method of thematic analysis, has collected the themes and discovered and extracted the civilizational approach of Ahl al-Bayt alaihim-as-salam in historical narratives from the book of Bihar al-Anwar. These historical reports are collected in four volumes in the book of Bihar al-Anwar in the section of the history of divine prophets. Civilizational approach as a level of analysis is used in this writing as the theoretical structure of the research, in which it seeks to discover the guiding concept and identity of civilization.MethodologyBy examining the narrations, the basic themes were extracted according to the civilization indicators. Then these basic themes were placed in the organizing themes according to the subject unity, which are: ontology, anthropology, values, sociology. These themes were defined in two categories: theoretical foundations and structural foundations under the title of comprehensive theme. The tool for extracting themes from the text is the use of various software in this field. In this research, the MAXQDA software was used for the initial stage, and the initial themes were extracted from Bihar Al-Anwar's book and a network of themes was presented. Then, these basic themes were connected in the network of themes and some sub-themes, some main themes and some central themes were obtained, and the structure of the research was adjusted accordingly. The theme that connects all these themes together and gives a civilizational identity to the society is monotheism and the call to it by the divine prophets, which has been mentioned many times in the narrations.FindingsAccording to the themes extracted, the theme of monotheism has the largest number of themes. Monotheism is considered as a point of gravity of civilization both in terms of quantity and quality. All themes are connected with the theme of monotheism and find meaning with it. Monotheism is the most central and comprehensive belief and religious principle raised in religious texts and the speech and life of divine prophets. By analyzing and explaining monotheism, the truth is revealed that monotheism involves directing personal motives, and on the other hand, it involves human social life. Therefore, monotheism shows itself as the guiding concept of civilization and gives monotheistic societies a civilizational identity.ConclusionIn explaining the civilization of monotheism, we are not looking for the spiritual or transcendental dimensions of civilization, but we are looking for the macro works of monotheism in this world and in social systems and human relations in this world. Explaining that believing in monotheism in this world also has functions and results that are different from the results of the other world. In this worldly approach to monotheism, our questions are such as "the moral and human nature of monotheism in human relations", "the unifying effects of monotheism in the world" and "ordering or systematizing the functions of monotheism in Islamic civilization". The civilizational approach of Ahl al-Bayt (peace be upon them) is formed on the basis of monotheism and continues and expands on the basis of monotheism. Therefore, a civilized society is a society in which the leader of the society calls people to follow the divine orders that come within the framework of religion, and the law of the society is the same divine religion, and the people have reached growth and excellence. This society will not be practical unless the people are inside the strong and impenetrable fortress of "There is no God but God". Paying attention to this issue and the place of monotheism opens a new horizon in the studies of modern Islamic civilization for researchersKeywords: Monotheism, guiding concept, civilizational approach, Ahl al-Bayt, peace be upon them, Bihar al-Anwar
-
رویکرد ائمه اطهار به حقایق تاریخی با تاکید بر روایات تاریخی کتاب کافینشریه سخن تاریخ، پیاپی 44 (زمستان 1402)، صص 95 -116ائمه اطهار یکی از رسالت های خویش را رساندن حقیقت تاریخی به مسلمانان می دانستند، بنابراین در مواردی که احساس کردند پنهان بودن حقایق، باعث لطمه به دین اسلام شده است، به روشنگری تاریخی پرداختند. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش است که انگیزه و اهداف ائمه اطهار در بیان حقایق تاریخی چه بود؟ چه موانعی در برابر بازگویی این حقایق وجود داشت؟ و در این میان، کدام رویکرد برای آنان دارای اهمیت بیشتری بوده است؟ تحلیل محتوای کیفی، 285 روایت تاریخی کتاب کافی (اصول و فروع) را نشان می دهد، که در دو بخش جلوگیری از تحریف معنوی آیات قرآن و جلوگیری از تحریف تاریخ پیامبران پیشین و سیره پیامبر اکرم قابل رصد است. از جمله موانع اصلی روشن شدن حقایق تاریخی، دشمنی بنی امیه با امام علی و نفوذ اسراییلیات به جوامع حدیثی مسلمانان بود. ائمه اطهار با درک این موانع، و با هدف مصونیت قرآن از تحریف معنوی ، حفظ و حراست از سنت های پیامبر اکرم ، بازگو کردن مناقب و فضائل امام علی در جامعه، به تبیین حقایق تاریخی پرداختند. در این میان حجم بالایی از روایات، به تبیین مبانی فقهی با توجه به سیره پیامبر اکرم پرداخته است.کلید واژگان: ائمه اطهار, رویکرد, حقایق تاریخی, کتاب کافی, روایت تاریخیThe Purified Imams' approach to historical facts with emphasis on the historical narratives of the Book of al-KafiThe Purified imams considered one of their missions to convey the historical truth to Muslims, so in cases where they felt that the hidden truth had caused damage to the Islamic religion, they focused on historical enlightenment. This research seeks to answer the question, what were the motives and goals of the imams in stating historical facts? What were the obstacles against retelling these facts? And in the meantime, which approach has been more important for them? Qualitative content analysis shows 285 historical narrations of Kafi book, which can be observed in two parts of preventing the spiritual distortion of Quranic verses and preventing the distortion of the history of previous prophets and the life of the Holy Prophet. Among the main obstacles to clarifying the historical facts were the hostility of the Umayyads to Imam Ali and the influence of the Israelis on the Muslim hadith communities. Understanding these obstacles, and with the aim of protecting the Qur'an from spiritual distortion, preserving and protecting the traditions of the Holy Prophet, recounting the merits and virtues of Imam Ali in the society, the Purified Imams explained the historical facts. Meanwhile, a large volume of hadiths has explained the foundations of jurisprudence with regard to the life of the Holy Prophet.Keywords: The Purified Imams, Historical Facts, Al-Kafi Book, Historical Narration
-
حسینی ها به گروهی از فرزندان امام حسین (ع) گفته می شود که در قرن سوم به مصر مهاجرت نمودند. با توجه به این که حسینی ها از اقوام بنی هاشم در حجاز بوده اند چرایی حضور آنها در مصر و جایگاه آنها در حکومت ها سوالی است که در این مقاله بدان پرداخته شده است. حسینی ها به دلایل مختلف چون دعواهای درون خاندانی، واگذاری اقطاعات به آنها و حضور حکومتی چون فاطمیان به مصر رفتند و مناصبی سیاسی چون نقابت، وکالت، قاضی عسکر و هم جایگاه علمی چون مدرسی مدارس و مساجد را کسب نمودند. جایگاه اجتماعی حسینی ها در مصر سبب نامیده شدن یکی از مهمترین حارات قاهره به نام آنها شد به دلیل همین جایگاه افراد غیر از این خاندان که ساکن در این منطقه می شدند نیزحسینی نامیده شدند. اهمیت این منطقه سبب اسکان دولتیان و نیروهای نظامی ممالیک در آن شد. علاوه بر آن محله حسینیه محل اقتصادی و خرید و فروش بردگان نیزبوده است. این محله تا سال 821 به دلایل مختلفی از بین رفت که مهمترین آن را می توان تغییرات اخلاقی در این منطقه بواسطه حضور اویراتی ها دانست.
کلید واژگان: حسینی, حاره حسینی, امام حسین(ع), فاطمیان, ممالیکThe Husseinis are a group of descendants of Imam Hussein (AS) who migrated to Egypt in the third century. Considering the fact that the Hosseini were one of the Bani Hashem tribes in Hejaz, why their presence in Egypt and their position in the governments is a question that has been addressed in this article. The Hosseinis went to Egypt for various reasons, such as intra-family disputes, giving them fiefdoms, and the presence of governments such as the Fatimids, and obtained political positions such as niqab, lawyer, military judge, and academic positions such as teachers of schools and mosques. The social position of the Husseinis in Egypt caused one of the most important districts of Cairo to be named after them, because of this position, people other than this family who lived in this area were also called Husseinis. The importance of this area led to the settlement of the Mamluk government and military forces in it. In addition, Hosseinieh neighborhood was also an economic place for buying and selling slaves. This neighborhood was destroyed by the year 821 for various reasons, the most important of which can be considered the moral changes in this area due to the presence of the Uiratis.
Keywords: Madelung, succession of Prophet Muhammad (pbuh), historiography, historical method -
ترسیم الگویی صحیح از رفتار زن در دایره ارتباطات خانوادگی می تواند گامی به سوی سلامت و تعالی جامعه باشد. ازاین رو، راهبری و روشنگری زنان در اندیشه، تفکر و عملکرد، در مطالعات و برنامه های رهبران و سیاستگذاران علوم اجتماعی جایگاهی ویژه دارد. بررسی ابعاد شخصیتی زن ازجمله کنش های کلامی و غیرکلامی و فراگردهای ارتباطی وی در جایگاه مادری، همسری و دختری همواره مورد توجه معصومین (ع) و به ویژه رسول اکرم (ص) بوده است. پژوهش حاضر باهدف ارایه تبیینی از تعاملات ارتباطی زن در خانواده متعادل از منظر رسول اکرم (ص) انجام شد. ازاین رو، کلیه منابع مکتوب مربوطه مورد بررسی قرار گرفت و عناصری که از سوی پیامبراکرم (ص) برای زن به مثابه منبع پیام خانواده توصیه و یا در رفتارهای ایشان گزارش شده است، با مدل ارتباطی آندروش و پوستروم کدگذاری و تحلیل شد. بدین منظور 10 روایت نخست از بخش روایات نقل شده از پیامبر اکرم (ص) درباره تعامل ارتباطی زنان در خانواده از کتاب بحارالانوار استخراج و پس از کدگذاری مولفه های ارتباطی آنها، در قالب نظریه بومی شده آندروش و پوستروم مقوله بندی و واکاوی شد. نتایج نشان داد که پیامبر اکرم (ص) با واکنش های اصلاحی، ترمیمی، ایجابی و سلبی خود نسبت به عملکرد و رفتار زنان عصر خویش که برگرفته از رویکردهای مادی و غیردینی جامعه عرب بود، آنها را به سوی بینش الهی و فرا مادی و توجه به ملاک های اسلامی فرا می خواند.
کلید واژگان: سیره پیامبر(ص), زن در عصرنبوی, نقش ارتباطی زن, خانواده, ارتباطات کلامی و غیرکلامی در خانوادهPresenting a proper pattern of how women behave in family communications can be one step toward the development of a society. Therefore, the guidance and enlightenment of women in the field of thought and action has a special role in leaders and social policy makers' studies and plans. Innocents and particularly the Prophet Mohammad have always taken women's personality traits, including verbal and non-verbal actions and their communication processes as mothers, wives, and daughters, into consideration. The present research was conducted with the purpose of explaining women's communications in a balanced family from the Prophet Mohammad's view; thus, all related written sources were reviewed, and the elements that the Prophet Mohammad suggests to women as a family message source and/or his behaviors toward them were coded and analyzed with the help of Andersch and Bostrom's communication model. The first 10 narratives were extracted from the quoted narratives from the Prophet Mohammad about women's family communications in Bihar al-Anwar, and they were presented in the form of an indigenous theory of Andersch and Bostrom after coding their communication components. The results showed that the Prophet Mohammad invites women to divine and meta-material vision and draws their attention to Islamic criteria with his corrective, restorative, positive, and negative reactions to their actions and behaviors in his era, which was derived from the materialistic and non-religious approaches of the Arab society.
Keywords: the Prophet Mohammad's behavior, women in the prophetic era, women's communication role, Family, verbal, non-verbal communications in family -
پژوهش حاضر با درک ارزشمندی میراث تاریخی اصحاب حدیث و اثرگذاری آن در ذهن مخاطبان این آثار در موضوع خوارج عصر اموی و با هدف کشف شبکه ی مضمونی موجود در این متون و برای رسیدن به الگویی که توضیح دهنده منطق کلی و شاکله ی آن ها باشد، تلاش می کند تا به سوال «اصحاب حدیث در ثبت اخبار خوارج چه مضامینی را به مخاطبان ارایه می کنند؟» پاسخ دهد. برای یافتن این پاسخ ابتدا به مطالعه میراث تاریخی اصحاب حدیث در این زمینه پرداخته شد و از میان آثار موجود، تاریخ خلیفه بن خیاط (ابن خیاط240ق)، بقایای کتاب المعرفه و التاریخ (فسوی277ق)، تاریخ الامم و الملوک (طبری 310ق)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، (ابن جوزی 597ق) انتخاب گردید و داده های مرتبط با اخبار خوارج از میان آنان استخراج و سپس با روش تحلیل مضمون و اجرای مراحل مختلف آن به تحلیل داده ها و کشف مضامین نهفته در منابع منتخب اقدام شد که به کشف چهار مضمون فراگیر خوارج جریانی سیاسی مذهبی و عملگرا، تهدیدات دایمی خوارج برای حکومت، سرکوب خوارج با هزینه های هنگفت و اسلامی بودن سرکوب خوارج منجر شد که این مضامین با توجه به رویکرد اصحاب حدیث به خلافت، در راستای مشروعیت بخشی به رفتار امویان در قبال سرکوب خوارج است.
کلید واژگان: اصحاب حدیث, خوارج, امویان, تحلیل مضمون, تاریخ نگاریThe present study tries to answer the question "What topics do the companions of hadith present to the audience in recording Kharijite narretive?" by understanding the value of the historical heritage of the Companions of Hadith and its impact on the minds of the audience of these works on the subject of the Kharijites of the Umayyad era and with the aim of discovering the thematic network in these texts and to achieve a pattern that explains their general logic. First, the historical heritage of the Companions of Hadith was studied in this field, and among the existing works, Tarikh Khalifa Bin Khayyat (Ibn Khayyat 240 AH), the remains of AL-Ma’refa Va Tarikh (Faswi 277 AH),Tarikh al- Umam Va al-Molouk (Tabari 310 AH), al-Montazam fi Tarikh al- Umam Va al-Molouk, (Ibn Jawzi 597 AH) were selected and the data related to the Kharijite narretives were extracted from them and then the data analysis method and its various steps were performed to analyze the data and discover the themes hidden in the selected sources and led to the discovery of four themes incuding the political-religious and pragmatic current, the constant threats of the Kharijites to the government, the repression of the Kharijites at great cost and the Islamic nature of the Kharijite repression. And these themes are against the suppression of the Kharijites, according to the approach of the hadiths to the caliphate, in order to legitimize the behavior of the Umayyads.
Keywords: Companions of Hadith, Kharijites, Umayyads, content analysis, Historiography -
فصلنامه تاریخ اسلام، پیاپی 90 (تابستان 1401)، صص 145 -176
یکی از آفات پژوهش، سوگیری های پیشین مبتنی بر شهرت یک مطلب و یا پذیرش بی چون وچرای باور پیشینیان در باره دیدگاه های یک مولف است. در این گونه موارد، بازخوانی متون برجای مانده از یک مولف، به عنوان گویاترین سند بازنمایی اعتقادی او، می تواند بسیار راهگشا باشد. پژوهش پیش رو، با بهره گیری از روش متن پژوهی، به بازخوانی گرایش های اعتقادی هشام کلبی پرداخته است. در پرتو این پژوهش و با توجه به آثار به جای مانده از هشام و بررسی آن در سه محور: بررسی تعابیر مربوط به خلفا، گزارش های تاریخی مولف و روابط و شرایط سیاسی او، این نتیجه به دست آمده است که برخلاف دیدگاه رایج در باب غالی بودن هشام کلبی در منابع فریقین، وی نه تنها شیعه غالی نبوده، بلکه حتی تشیع او نیز محل تردید است.
کلید واژگان: هشام کلبی, متن پژوهی, تاریخ نگاری, شیعه غالیHostory of Islam, Volume:23 Issue: 90, 2022, PP 145 -176One of the disadvantages of research is the previous biases on the basis of the reputation of one issue and the unthoughtful acceptance of ancestors’ beliefs regarding the different viewpoints of compiler. In these cases, reviewing the remained texts of a compiler as the most evident documents to represent his belief could be highly facilitative. The present research, taking advantage of text analysis, has investigated Hashem Kalbi’s ideological tendencies. According to this research and considering the remained works of Hashem and their studying in three aspects such as the study of interpretations related to caliphs, the historical accounts of compiler and his political relations and conditions, it is concluded that he is not an extremist Shi’a and there is also doubt in his being Shiite, and this is in contrast with the prevalent views related to his extremist beliefs.
Keywords: Hesham Kalbi, text analysis, Historiography, extremist Shi’a -
پژوهش حاضر با درک ارزشمندی میراث تاریخی اصحاب حدیث و اثرگذاری آن در ذهن مخاطبان این آثار در موضوع فتوحات عصر اموی و با هدف کشف شبکه ی مضمونی موجود در این متون و برای رسیدن به الگویی که توضیح دهنده منطق کلی و شاکله ی آن ها باشد، تلاش می کند تا به این سوال پاسخ گوید که «اصحاب حدیث در ثبت اخبار فتوحات چه مضامینی را به مخاطبان ارایه می کنند؟» برای یافتن این پاسخ ابتدا به مطالعه میراث تاریخی اصحاب حدیث در این زمینه پرداختیم و از میان آثار موجود، تاریخ خلیفه بن خیاط (ابن خیاط240ق)، بقایای کتاب المعرفه و التاریخ (فسوی277ق)، تاریخ الامم والملوک (طبری310ق)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، (عبدالرحمن ابن جوزی597ق) انتخاب گردید و داده های مرتبط با اخبار فتوحات را از میان آنان استخراج و سپس با روش تحلیل مضمون و اجرای مراحل مختلف آن به تحلیل داده ها و کشف مضامین نهفته در منابع منتخب اقدام شد که در قالب پنج مضمون فراگیر اسلامی بودن فتوحات، حکومت مسلمانان بر مناطق مفتوح و بهره مندی از منافع آن، قدرت نظامی مسلمانان، برتری نظامی مسلمانان بر دشمن، قدرت دشمن در مقابل مسلمانان قابل بیان می باشد که این مضامین با توجه به رویکرد آنان به خلافت، در راستای مشروعیت بخشی به امویان است.
کلید واژگان: اصحاب حدیث, فتوحات, امویان, تحلیل مضمون, تاریخ نگاریThis paper understands the value of the historical heritage of the Companions of Hadith and its impact on the minds of the audience of these works on the subject of the conquests of the Umayyad era and with the aim of discovering the thematic network in these texts to achieve a model that explains their general logic and structure. It tries to answer this question: "What topics do the companions of hadith present to the audience in recording the news of the conquests?" To find this answer, we first studied the historical heritage of the Companions of Hadith in this regard among the existing works, the history of Khalifa Ibn Khayyat (Ibn Khayyat 240 AH), the remains of the book al-Ma'rifah wa al-Tarikh (Faswi 277 AH), Tarikh al-Umma wa al-Muluk (Tabari 310 AH), Al-Mu'tazim Fi Tarikh Al-Umam wa al-Muluk, (Abd al-Rahman Ibn Jawzi 597 AH) were selected and data related to the news of the conquests were extracted from them, and then the thematic analysis method and the implementation of its various stages were used to analyze the data and discover the themes hidden in the selected sources, which are in the form of five themes. These are the Islamic conquests, the rule of the Muslims over the open areas and the enjoyment of its interests, the military power of the Muslims, the military superiority of the Muslims over the enemy, the power of the enemy over the Muslims. These themes are in line with the legitimacy of the Umayyads, according to the approach of the Companions of Hadith to the Caliphate.
Keywords: Companions of Hadith, Conquests, Umayyads, Themamic Analysis, historiography -
نشریه سخن تاریخ، پیاپی 37 (بهار 1401)، صص 113 -137
اشعار باقی مانده از دوران معاصر با ظهور اسلام که در بستر جامعه ی جاهلی سروده شده است یکی از منابع شناخت جامعه ی آن دوران است. خنساء به عنوان یکی از مشهورترین شاعران آن عصر در اشعارش به برخی از ویژگی های آن جامعه توجه داشته است. این پژوهش درصدد بیان ویژگی های اجتماعی و اعتقادی نزد اعراب معاصر با ظهور اسلام در اشعار خنساء است و که در این مسیر از منابع کهن و پژوهش های جدید و روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که خنسا در اشعار خود برخی ویژگی های اجتماعی مانند شجاعت و جنگاوری، پرچمداری لشکر، خون خواهی و انتقام جویی، غارتگری، فتوت و جوانمردی، سخاوت و کرم، مهمان نوازی، خطابه و سخنوری و عفت و پاکدامنی را بیان کرده است. همچنین اعتقاد به مسایلی مانند خداوند، جبرگرایی و وجود جن به عنوان باورهای اعراب معاصر ظهور اسلام در اشعار خنساء مورد توجه قرار گرفته است.
کلید واژگان: جاهلیت, خنساء, شعر جاهلی هم عصر اسلام, ویژگی های اجتماعی, ویژگی های اعتقادیThe poems contemporary with appearance of Islam (in Ignorance period), is one of the sources of knowing the society of that time. As one of the most famous poets of that period, Khansa has paid attention to some features of that society in her poems. This study seeks to express the social and religious characteristics of contemporary Arabs with the appearance of Islam in Khansa poems. For this, they are used the old sources and new researches and descriptive-analytical method. The findings of this study show that Khansa in her poems have expressed some important social characteristics such as: courage and warfare, flag-bearing, revenge, looting, chivalry, generosity, hospitality, oratory and chastity. Belief in issues such as the existence of God, determinism and the existence of jinn as the beliefs of the Arabs contemporary with the rise of Islam, has also been considered in Khansa poems.
Keywords: ignorance period, Khansa, Jahiliyya poetry of the Islamic era, Social Characteristics, religious characteristics -
زیست اجتماعی انسان ها متاثر از اندیشه و فرهنگشان است. مردم بیهق از همان ابتدا ارادتمند اهل بیت (ع) و شیعه مذهب بودند. محوریت ایمه (ع) در اندیشه شیعی همواره دربردارنده دلالت های اجتماعی بسیاری است که بر جنبه های مختلف زیستی مردم تاثیرگذار بوده است. برای شناخت تاریخ اجتماعی هر منطقه یا ملت نیازمند بررسی مولفه های اجتماعی در آن منطقه هستیم. آورده های زبانی یکی از مولفه های تاریخ اجتماعی است. آورده های زبانی در پنج آورده نام ها و القاب، اذان، تکیه کلام، نوحه، مرثیه و شعر بررسی شده است. این تحقیق با روش کتاب خانه ای در محدوده بیهق و در دوره زمانی ورود اسلام تا قرن دهم انجام شده است. گزارش ها نشان می دهد در منطقه بیهق و در دوران قبل از صفویه، مولفه های یادشده بسیار متاثر از آموزه های اهل بیت (ع) بوده است.کلید واژگان: آموزه های اهل بیت (ع), آورده های زبانی, بیهق, زیست اجتماعی, ادبیاتThe biosociality of human beings is influenced by their thought and culture. From the very beginning, the people of Bayhaq were devoted to the Ahl al-Bayt (AS) and Shiism. The centrality of the Imams (AS) in Shiite thought has always included many social implications that have affected various aspects of people's lives. To understand the social history of any region or nation, we need to examine the social components in that region. Linguistic output is one of the components of social history and is examined in five categories: names and titles, call to prayer, catchphrases, lamentation, elegy and poetry. This research has been done based on library sources in the scope of Bayhaq and in the period of the arrival of Islam until the tenth century. Reports show that in the Bayhaq region and in the pre-Safavid period, the mentioned components were very much influenced by the teachings of the Ahl al-Bayt (AS).Keywords: Doctrines of Ahl al-Bayt (AS), Linguistic Input, Bayhaq, Biosocial, Literature
-
ویژگی های جنسیتی یکی از مولفه های مهم در تقسیم وظایف اجتماعی زن و مرد است. ازاین رو، نقش مردان در فتوحات و امور نظامی که در تقسیم بندی جنسیتی با جنس آنها منطبق می بود بر عهده آنان بوده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی این پرسش که آیا واگذاری نقش ها به زنان در برهه های مختلف تاریخی بر مبنای جنسیتی بوده است به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. براین اساس، کلیه منابع مکتوب مربوطه با تمرکز بر دوره تاریخی عصر خلفا در موضوع خاص فتوحات در این دوره، برای شناسایی و شناخت نقش های جنسیتی و فرا جنسیتی زنان مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها نشان داد که میزان مشارکت زنان در نقش های فراجنسیتی، در فتوحات توسعه یافته است و چنانچه تعدد نقش های زنان در عناوینی چون رزمندگی، اطلاعات چی، سیاهی لشکر و غیره دیده می شود. این تعدد نقش ها نشان از پویایی و فعالیت های اجتماعی ایشان دراین دوره بوده است.
کلید واژگان: زنان, فتوحات, عصر خلفا, نقش جنسیتی, نقش فراجنسیتیGender characteristics are one of the most important aspects in the division of social tasks among women and men. Therefore, the men have had a role in the victories and have been responsible for the military affairs, because their gender have been consistent with the gender division. This descriptive-analytical research aimed to answer the question of whether assigning the roles to women in different historical periods has been on gender basis or not; thus, all the relevant written sources, focusing on the historical period of the era of caliphates in the specific subject of victories in this period, were examined to identify the gender and non-stereotypical gender roles of women. Based on the results, in this era, the level of women's participation in victories, as the non-stereotypical gender roles, has been developing, in which the frequency of women's roles have been seen in titles such as: soldier, informant, supernumerary, and so on. These different roles show women's dynamics and social activities in this era.
Keywords: women, victories, era of caliphates, gender role, non-stereotypical gender role -
فصلنامه تاریخ اسلام، پیاپی 84 (زمستان 1399)، صص 197 -223
مناسبات مذهبی در منطقه راهبردی شام، همواره تابعی از سیاست های حاکم بر رویکردهای فکری این منطقه بوده است. پرداختن به چگونگی ایفای نقش عالمان در جهت دهی به این روابط در عصر حساس و مهم ممالیک (923-648ه.ق.) می تواند بخشی از منازعات فکری این منطقه را ریشه یابی کند. بر این اساس، پژوهش حاضر با روش وصفی تحلیلی درصدد پاسخ گویی به این سوال است که نقش عالمان شیعی و سنی در مناسبات مذهبی عصر ممالیک چگونه بوده است؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که عالمان سنی مذهب به واسطه حمایت حاکمان سنی و تراز اجتماعی بالاتر، اغلب با رویکردی تقابلی به ایفای نقش پرداخته اند و این امر زمینه ساز تعارضات شدید اجتماعی شیعی سنی و واگرایی هرچه بیشتر بین آن ها بوده است. از سوی دیگر، کوشش عالمان شیعه برای حفظ هویت و موجودیت تشیع در راستای هم گرایی با اهل سنت به دلیل موضع ضعف و انفعال آن ها و استفاده از پوشش تقیه ماهیت هم گرایانه نیافته است و زمینه رفع تعارضات اجتماعی را فراهم نکرده است.
کلید واژگان: عالمان شیعه, عالمان سنی, مناسبات مذهبی, ممالیک, منطقه شامHostory of Islam, Volume:21 Issue: 84, 2021, PP 197 -223The religious relations in the strategic region of Sham have been constantly at the mercy of the policies dominated on the intellectual approaches of this region. Consideration of the way of scholars’ taking part in giving the direction to these relations in the important and sensitive era of Mamluk can discover part of the intellectual disputes in this district.
In this respect, the present research is to answer the question related to the role of Sunnite and Shiite scholars in regard with the religious relations of Mamluk era relying on the descriptive-analytical approach. The findings of this research clarify that the Sunnite scholars with the support of the Sunnite higher social rank rulers took a kind of confrontational approach towards this issue and the ground for the severe social disputes between Sunnites and Shiites and consequently more and more divergence among them was provided. On the other hand, the effort of Shiite scholars towards preserving the identity and existence of Shi’ism along with convergence with Sunnites wat not successful. This issue was due to the Sunnites’ frail and passive status as well as their precautionary concealment. Accordingly, the ground for the settlement of social disputes could not be provided.Keywords: Shiite Scholars, Sunnite scholars, religious relations, Mamluk, religion in Sham -
شمسالدین محمد ذهبی (م 748) یکی از مورخان بنام شافعی مذهب اهلسنت است. او در اثر خویش، المنتقی من منهاج الإعتدال، نقش حضرت علی علیه السلام در جنگ خیبر را مورد نقد قرار داده است. شهرت ذهبی در تاریخ و نیز جایگاه او در جامعه اهلسنت، سنجش داوری او را برای محققان و پژوهشگران لازم میدارد. برایناساس، پژوهش حاضر گزارش ذهبی را در خصوص نقش امام علی علیه السلام در رخداد خیبر، در سه محور ارزیابی کرده است: فتح دژهای خیبر، تصرف برخی قلعهها با صلح یا جنگ، جدا کردن درب خیبر از آستان، نتیجه بررسی دیدگاه مورخان و ارزیابی محتوایی و سندی روایات مربوط به این گزارشها، چنین است که ذهبی با وجود اعتبار سندی و صحت محتوایی گزارههای مذکور، که میتواند موجب پذیرش هر مورخ بیطرفی باشد، متعصبانه روایات را گاه مخدوش و گاه جعلی اعلام نموده است. او با بیان عدم چیرگی بر خیبر در یک روز و نیز اعلام اینکه برخی دژهای خیبر با صلح فتح شده و جعلی بودن گزارش جداسازی درب خیبر به دست حضرت علی علیه السلام، نقش آن حضرت در این غزوه و نحوه تصرف و حوادث پیرامونی آن را کمرنگ نشان داده است.
کلید واژگان: خیبر, امام علی علیه السلام, ذهبی, المنتقی, اعتبار سندی, تحلیل متنی -
پس از آنکه سیدالشهداء(ع) نامه مسلم بن عقیل مبنی بر مناسب بودن شرایط کوفه برای سفر به آن شهر را دریافت کرد، تصمیم گرفت مکه را ترک گفته و به عراق رود. بالا بودن مجموع آمار مخالفان عزیمت امام(ع) به کوفه در منابع شیعی و اهل سنت، قابل تامل است. درستی یا نادرستی تعداد این مخالفت ها و اینکه نوع مخالفت آنان با اصل قیام بوده یا با شیوه قیام، سوال تحقیق پیش رو با روش توصیفی _ تحلیلی است. پژوهش حاضر ضمن بهره گیری از شواهد و قراین مختلف تاریخی و نیز شناخت نوع مخالفت ها، به بازخوانی اخبار پرداخته و تحذیرکنندگان را در قالب دو گروه ناصحان و مخالفان سیاسی قابل تقسیم بندی می داند. همچنین، تصحیف و خلط نام افراد با یکدیگر؛ تکثیر یک سخن و نسبت دادن آن به افراد دیگر؛ جعل خبر برای زیر سوال بردن قیام امام(ع) و نداشتن خاستگاه معتبر برای بعضی از این مخالفت ها را، از جمله عوامل افزایش شمار ناصحان و مخالفان می داند.
کلید واژگان: سیدالشهدا(ع), مخالفان, ناصحان, مکه, کوفه -
فصلنامه تاریخ اسلام، پیاپی 78 (تابستان 1398)، صص 157 -182
مطالعات روش شناختی مورخان مسلمان می تواند بخشی از میراث گذشتگان را بازنمایی کند و الگوهایی را برای پژوهش، پیش روی تاریخ پژوهان قرار دهد. مقاله حاضر می کوشد با بررسی تحلیل تقی الدین احمد مقریزی (د.845 ق) درباره بحران های اقتصادی مصر، دریچه ای به سوی شناخت روش شناسی او بگشاید.نتیجه این مقاله نشان می دهد که مقریزی با مبنا قرار دادن یک فرضیه، ارائه نمونه هایی عینی از مشاهدات خود و مقایسه و تطبیق نمونه های تاریخی با نمونه های مشابه این بحران ها در دوره خود توانسته است بین متغیر بحران قحطی مصر و سیاست های پولی دولت، ارتباطی علی معلولی برقرار کند و نظریه ای درباره ارزش ذاتی پول ارائه نماید. این نظریه، جایگاه مقریزی را بالاتر از دیگر اقتصاددانان عرصه پول قرار می دهد.
کلید واژگان: تقی الدین احمد مقریزی, مصر, روش شناسی تاریخی, بحران اقتصادی, نظریه پولHostory of Islam, Volume:20 Issue: 78, 2019, PP 157 -182The methodological studies of Muslim historians can represent part of the past’s inheritance and provide some patterns for the research in favor of historians.The present article tries to investigate the analysis by Taqieddin Ahmad e- Maqrizi (845 After Hijrah) related to the economic crises of Egypt to appreciate his methodology. The result of this research clarifies that Maqrizi could make a cause and effect relationship between the famine crisis in Egypt and the financial policies of government and present a theory related to the natural value of money based on a hypothesis, presentation of objective samples of his observations as well as the comparison and adjustment of historical samples with the ones similar to these crises in his era.This theory considers the position of Maqrizi higher than that of the other economists in relation to money.
Keywords: Taqieddin Ahamad e- Moqrizi, Egypt, historical methodology, economic crisis, theory of money -
چگونگی کنش گری انسان در کنار قانونهای فراگیر تاریخی از جمله موضوعاتی است که ذهن نظریه پردازان تاریخ را به خود مشغول داشته است. با توجه به مکتبهای گوناگون کلامی و مذهبهای مختلف فقهی در جهان اسلام، این موضوع شایسته بررسی است که مورخان مسلمان باورمند به سنتهای الهی که اغلب به یکی از این مکتبها و مذهبها گرایش و یا انتساب داشته دیدگاه خود درباره مساله جبر و اختیار را چگونه با تحلیل و تبیین رویدادهای تاریخی پیوند زده و کارگردانی خداوند در تاریخ را چگونه با بازیگری انسان همراه ساختهاند. این نوشتار می کوشد دیدگاه ابوالعباس تقی الدین مقریزی (845 ق.) مورخ پرآوازه شافعی مذهب و اشعری مسلک عصر ممالیک را در این زمینه با روشی وصفی تحلیلی و از طریق استخراج داده های مرتبط در آثار او و سنجش آنها با رویکرد کلامی وی مورد بررسی قرار دهد. یافته های این پژوهش ، حکایتگر آن است که مقریزی ، علیرغم تمایلات جبرگرایانه و اعتقاد به نظریه کسب اشعری در تاریخنگاری خود به متون دینی متمایل به اختیار و آزادی انسان و نقش فعال او در رویدادهای تاریخی استناد نموده است.
کلید واژگان: مقریزی, تاریخنگاری اسلامی, سنت های الهی, قانون های فراگیر تاریخی, جبر تاریخیThe circumstances of man’s role alongside the universal laws of history is a topic that has engaged the minds of historians. Considering the various theological schools of thought and different jurispudential denominations in the Islamic world, the viewpoint of the Muslim historians - who believe in the Divine customs and are usually inclined towards one of these schools and denominations or are attributed to them - regarding the matter of determinism and choice and how they connect this with their view through analyzation and explanation of historical events and how they relate the directorship of God to the actions of man, is a worthy topic of study.
This article tries to examine the viewpoint of the famous historian Abul Abbas Taqi ud-Din Maqrizi {845 A.H.} of the Shafi-‘I jurispudential and Ash-‘ari theological school of thought who lived during the Mamluk Sultanate in this regard using a descriptive-analytical approach and through researching related material in his works and comparing that to his theological inclination.
The findings of this research show that despite his deterministic inclination and his belief in the viewpoint of “Attainment” of the Ash-‘arites, in his historiographies , while relying on religious texts, he is inclined towards man’s choice and free will and his active role in historical events.Keywords: Maqrizi, Islamic Historiographies, Divine Customs, History’s universal laws, Historical Determinism -
فصلنامه تاریخ اسلام، پیاپی 70 (تابستان 1396)، صص 229 -258منطقه راهبردی شام قدیم، شامل: سوریه، اردن، لبنان و فلسطین امروزی در بازه مهم تاریخی ایوبیان (567658ق) تا پایان ممالیک (648923ق)، شاهد مهم ترین رویدادهای تاریخ سیاسی خود، یعنی تداوم جنگ های صلیبی و حمله مغولان بود. این رویدادهای نظامی و سیاسی در کنار اوضاع فرهنگی و اجتماعی آن دوره، زمینه ساز پیدایش رویکردهای فکری گوناگونی در میان اهل سنت و شیعیان امامی مذهب این منطقه شد. بازشناسی جریان های فکری منطقه شامات می تواند در شناخت ریشه های تاریخی رویدادهای سیاسی و اندیشگی کنونی این بخش از جهان اسلامی سودمند باشد.
مقاله حاضر، کوشیده است با رویکردی توصیفی تحلیلی پس از بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی این منطقه در دوره ایوبیان و ممالیک، بدین پرسش پاسخ دهد که جریان های فکری اثرگذاری که دامنه نفوذ خود را به عنوان میراثی تاریخی در این منطقه به یادگار گذاشته اند، کدام اند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که در این زمینه، از رشد تصوف و پیدایش برخی جریان های منحرف شیعی و سنی و نیز تعصب ورزی در برخورد با بزرگان اندیشه می توان یاد کرد.کلید واژگان: شامات, ایوبیان, ممالیک, سلفیگری, تاریخ شیعهHostory of Islam, Volume:18 Issue: 70, 2017, PP 229 -258The strategic areas like Syria, Jordan, Lebanon, and Palestine during the significant historical era of Ayubids up to the end of Mamalik have been observant of the most important events of the political history such as constant crusade wars and Mongolian assault. These military and political happenings along with the cultural and social situations of this era provided the development of various intellectual trends among the Sunnites and Shiites of this region.
Reviewing these intellectual trends can be valuable in regard with the identification of historical origins of the present intellectual and political events in this part of the Islamic world.
Relying on descriptive-analytical approach, the present article is to answer the question related to the identification of effective intellectual trends as the historical heritage in this area following the investigation of cultural and social conditions of this area during Ayubids and Mamalik era.
The findings of research illustrates that it can be referred to the development of Sufism and some deviated Shiite and Sunnite trends as well as revealing prejudice in dealing with the great thinkers.Keywords: Syria, Ayubids, Mamalik, selfism, history of Shiah -
این مقاله به چیستی روش تقی الدین علی مقریزی (م 845 ق) در گزینش و پالایش داده های تاریخی پاسخ می گوید و میکوشد با عرضه چارچوبی برای گزینش و روش مورخان، به بررسی آثار وی بپردازد. با توجه به فراگیری روش حدیثی نزد مورخان اسلامی سده های پیش از مقریزی، روشن میشود که او نیز برای کشف روایت صحیح، به بررسی آن در دو محور اساسی راوی و روایت میپرداخت و در گزینش روایت ها، به گرایش های راویان، ویژگی های فردی و شخصیتی آنان توجه میکرد؛ زیرا این ویژگی ها، مستعد آسیبرسانی به درستی روایتند. او در اعتبار روایت ها، به اخبار واحد، مشهور و شاذ اعتنا میکرد و میکوشید با پرداختن به بررسی سند روایت و شخصیت راویان و محتوای آن، مواد شایستهای را در این زمینه فراهم آورد.کلید واژگان: مقریزی, گزینش, راوی, روایت, روش حدیثیThe present paper explores the methodology of Taqi al- Din Ali Maqrizi (845 AC) in the selection and analysis of historical data and attempts to study his works via presenting a framework for selection and method of historians. Considering the prevalence of Tradition (Hadith) method among the Islamic historians in the centuries before Maqrizi, it could be revealed that Maqrizi also tried to determine the soundness of narrations on the basis of two fundamental elements of narrator and narration. With respect to selection of narrations, he focused on the tendencies of narrators and the personal characteristics of the narrators that could possibly impair the authenticity of narrations. With respect to validity of narrations, he mainly considered the unified, well-known as well as rare narrations. He provided appropriate materials for his compilations through considering the narrations documents, characteristics of narrators of traditions, and content validity of narrations.Keywords: Maqrizi, Selection, Narrator, Narration, Tradition (Hadith) method
-
فصلنامه تاریخ اسلام، پیاپی 55 (پاییز 1392)، صص 129 -150در تاریخ سده های میانه، سرزمین های خلافت عباسی با جنبشی دینی، اجتماعی، فلسفی و سیاسی روبه رو شدند که از نظر قدرت سیاسی رقیب دستگاه خلافت بغداد گردید. اسماعیلیان؛ یعنی معتقدان به امامت اسماعیل بن جعفرu، پس از مبارزه ای طولانی در نقاط مختلف جهان اسلام، با تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا به سلطه سیاسی دست یافتند و در سال 297 هجری به طور رسمی خلافت خود را آغاز کردند. این مقاله با تکیه بر درکی از مفهوم عینیت تاریخی و با نقد درونی و بیرونی گزارش های مورخان ساکن سرزمین های شرقی خلافت عباسی را که تحت سیطره سیاسی و عقیدتی عباسیان بودند نشان داده است گرایش های سیاسی و عقیدتی، مکان رشد و نمو و هویت فردی و خانوادگی مورخان بر گزارش های آنان از حکومت فاطمیان تاثیر گذاشته و باعث بدبینی عمومی نسبت به فاطمیان شده است.
کلید واژگان: فاطمیان, عباسیان, تاریخ نگاری, عینیت تاریخی, نقد بیرونی, نقد درونیHostory of Islam, Volume:14 Issue: 55, 2014, PP 129 -150In the middle centuries، the territory of Abbasid caliphate encountered with religious، social، philosophical and political movement which made it a competitor for Bagdad caliphate in terms of political power. Ismaelits، the believers of imamate of Ismael Ibn e- Ja’far، following a long-lasting fight in the various points of the world of Islam، got politically dominant by developing Fatimid state in the north of Africa and in 297 after hijrah، they formally initiated their caliphate. Relying on the perception of the concept of historical objectivity as well as the internal and external criticism of the reports of historians resident in the eastern lands of Abbasid caliphate، this article illustrates that the political belieftendencies، the site of development as well as the individual and family identity of historians has affected on their reports in regard with Fatimid state and it has led to a public pessimism towards Fatimids.Keywords: Fatimids, Abbasids, historiography, historical objectivity, external criticism, internal criticism -
پرسش از امکان معرفت تاریخی و عینیت تاریخ یکی از دغدغه های مهم فیلسوفان انتقادی تاریخ در گذشته و امروز بوده است. این پرسش که ارتباط مستقیم با مقوله علمیت تاریخ دارد خواستار آن است که تاریخ باید فارغ از هرگونه نگاه شخصی و ارزشی عرضه گردد و در این صورت است که می تواند در جایگاه علمی قرار گیرد. بنابراین اهمیت این موضوع با بررسی آثار تاریخی مورخان مسلمان به جهت واکاوی مفهوم عینیت تاریخ و امکان معرفت تاریخی مورد اهتمام نویسنده قرار گرفت. مفاهیمی چون امکان معرفت تاریخی و عینیت تاریخ و مباحثی چون دخالت ارزش ها و گزینش در تاریخ، چارچوب این تحقیق را تشکیل می دهند. نویسنده در این مقاله بر آن است تا به بررسی دیدگاه تقی الدین مقریزی (م. 845) در قالب مفاهیم گفته شده بپردازد. در پژوهش انجام شده مشخص گردید مقریزی حصول شناخت تاریخی را امکان پذیر می داند و راه وصول آن را محدود به ابزارهای مادی و حسی نمی داند. از طرف دیگر از داده های مقریزی چنین بر می آید که عینیت فارغ از ارزش گذاری محال است اما نه به بهای تاثیر ارزش ها برای تحریف یا همسو سازی تاریخ با پیش فرض های مقبول مورخ.
کلید واژگان: تاریخ نگاری, مقریزی, معرفت تاریخی, عینیت تاریخ, ارزش ها در تاریخ, گزینش در تاریخThe Question concerning the possibility of historical knowledge has been one of the major concerns of critical philosophers of history in the past and present time. This question being directly related to the objectivity of history demands the presentation of history regardless of any personal view and value; therefore, it could be set in the position of science. Consequently, the importance of this issue along with the investigation of historical works of Muslim historians to study the concept of objectivity of history and possibility of historical knowledge has been attempted by the author. The framework of this research includes the concepts such as the possibility of historical knowledge as well as the objectivity of history and the issues like intervention of values and selection in history. The author of the article is to investigate the view of Taqi al-Din Maqrizi (845 A.D) concerning the stated concepts. The research clarified that in view of Maqrizi, the historical knowledge would be attainable and the way of accomplishment is not limited to material and concrete means. On the other hand, Maqrizi’s findings reveal that the objectivity void of valuing would be impossible but at the same time the effect of values for the alteration or making it in line with accepted presumption of historians should not be ignored.Keywords: historiography, Maqrizi, historical knowledge, objectivity of history, values in history, selection in history -
اندیشه ها در بستر مسائل سیاسی و اجتماعی شکل می گیرند. سده های نخستین اسلامی و مشکلات سیاسی فراوان آنها زمینه ساز پیدایش اندیشه هایی بود که با دغدغه حفظ سنت پیامبر6 در عرصه های مختلف سیاسی و فرهنگی جلوه گر شد. احمد بن حنبل (241 ق) را می توان یکی از صاحبان چنین اندیشه ای در آن دوران شمرد. در این مقاله سعی خواهد شد تا با روش درک منطق درونی نظریه سیاسی که الگویی برای شناخت نظریه سیاسی است و با رویکردی تاریخی نظریه احمد بن حنبل درباره حاکمیت جائر بررسی شود. براساس روند پیشنهادی اسپریگنز، ابتدا اوضاع سیاسی – اجتماعی و بحران های قرون دوم و سوم هجری را مورد بررسی قرار می گیرد و در ادامه علل اصلی بحران ها و تاثیر آنها در ایجاد اندیشه های احمد در قالب مولفه هایی چون درگیری های سیاسی، مناقشه های فکری، جهت دهی خاص به روایت ها و احادیث، مناقشه های کلامی و سرانجام اقتداری شدن فقه سیاسی دنبال می شود. مهم ترین نتیجه این عوامل، بروز اندیشه ای برای حفظ حاکمیت جائر و حمایت از قدرت های سیاسی بوده است.
کلید واژگان: احمدبن حنیل, نظریه سیاسی, حاکمیت جائر, حاکمیت عادل, استیلا, شورا -
توجه به تاریخ و حوادث عالم از گذشته های دور برای انسان ها اهمیت وافری داشته است. این امر برای مورخان مسلمان به جهت اهداف خاص شان از پیگیری تاریخ، اعتبار بیشتری داشت. مقریزی، مورخ مصری قرن نهم، مانند بسیاری از مورخان مسلمان توجه ویژه ای به تاریخ داشته است، گرچه او در زمینه-های دیگر هم قلم زده است. او مانند مورخ معاصرش، ابن خلدون، از اولین کسانی است که به چرایی و چگونگی وقایع و حوادث عالم توجه کرده است. در میان آثار مقریزی، کتاب اغاثه الامه بکشف الغمه به دلیل نگاه فلسفی و توجه خاص او به تاثیر مسائل اجتماعی و اقتصادی به رویدادهای تاریخی، متمایز از دیگر آثار اوست.
کلید واژگان: مقریزی, نگرش تاریخی, سنت الهی, قانون مندی در تاریخ -
جوامع بشری هر کدام به واسطه نقشی که به وجود زن در اجتماع داده اند، به همان نسبت هم به او منزلت بخشیده اند. از این رو، منزلت زن در جوامع متفاوت بوده است. به دلیل نقش زن، در برخی جوامع به زنان منزلت خداگونه بخشیده اند و در بسیاری از سرزمین ها زن به عنوان یک کالا و برطرف کننده نیازهای دیگران در نظر گرفته می شود. این موقعیت حتی تا قرن 19 در اروپا به چشم می خورد، اما به لحاظ جامعه شناختی برخورد با این موجود الهی باید با دقت بیشتری مورد توجه قرار گیرد.
محل مورد توجه ما جزیره العرب است. این سرزمین یک سیر تاریخی را در تحولات خود از دوران جاهلیت تا عصر پیامبر(ص) طی کرده است. این سیر یک تغییر عمده ای را در منزلت انسان به معنای عام تر و به تبع آن زن به عنوان یک موجود الهی به خود دیده است. به لحاظ جامعه شناسی محیط خشک عربستان و نبود منابع کافی زندگی سبب بروز رفتارهای نامناسب به جنس زن شده و سنت ها و قوانین خاصی را به او تحمیل کرده است.
نبود آب و غذای کافی، جنگ های پی در پی بین قبایل بر سر دست یابی به آب و غذا سبب شد تا دختر و زن در محرومیت مضاعف قرار گیرد، چرا که کارهای او در خانواده نسبت به جنس مرد کمتر بوده و جنبه دفاعی او در قبیله بسیار کم بود. در این مقاله ما به این موضوع اشاره کردیم که جایگاه زنان در این شبه جزیره یک سیر نزولی را داشته و شیب آن به سمت عصر جاهلیت تندتر بوده است. اما از ظهور پیامبر دوباره خط منزلت زن اوج گرفته و از آن موقعیت ضعیفی که داشته رفعت و مقام فوق العاده ای پیدا کرد. این امر شاید بر اثر تحولات طبیعی سرزمین عربستان و سیر از جامعه مادر سالار به سمت پدرسالار قابل توجه است.
اوج دوران پدرسالاری عصر جاهلی است که به دنبال این خط سیر، جایگاه زن را در عصر جاهلی با انواع ازدواج ها و طاق های تحمیل شده به جنس زن نشان دادیم. طلوع اسلام و ظهور پیامبر(ص) این شرایط سخت را تغییر داد، با توجه به تعصب خاص اعراب و پایبندی شدید آنها به آداب و رسوم خود، پیامبر(ص) هم با یک شیب ملایم در صدد تغییر باورهای جاهلی برآمده و آیات قرآن به فراخور موقعیت نازل گردید و رفتار و اقوال پیامبر(ص) خود به عنوان الگوی مسلمانان توانست فضای یخ زده عصر جاهلی را بشکند. خطاب های قرآنی، بدون تفاوت گذاشتن بین زن و مرد، مسئول دانستن هر دو جنس در برابر اعمال و رفتار، واگذاری مسئولیت های اجتماعی و دینی برای هر دو و مشخص کردن حقوق اساسی افراد با ادله کافی در بیان تفاوت ها، موقعیت بسیار خوبی را به زن بخشید تا آنجا که حتی زنان خود را در بیعت ها شرکت دادند و حق شرکت در مسائل اجتماعی را به عنوان عضو فعال جامعه به دست آوردند؛ انواع ازدواج ها و طلاق های جاهلی با آیات قرآنی ملغی شد و حقوق زن در ازدواج، به رسمیت شناخته شد.
خلاصه آنکه جایگاه پست زن در دوره ای از جاهلیت که به عنوان یکی از کالاهای مورد نیاز مرد تلقی می گردید به آن درجه از شرافت رسید که زن به عنوان مزرعه آدمیت معرفی گردید.
- این فهرست شامل مطالبی از ایشان است که در سایت مگیران نمایه شده و توسط نویسنده تایید شدهاست.
- مگیران تنها مقالات مجلات ایرانی عضو خود را نمایه میکند. بدیهی است مقالات منتشر شده نگارنده/پژوهشگر در مجلات خارجی، همایشها و مجلاتی که با مگیران همکاری ندارند در این فهرست نیامدهاست.
- اسامی نویسندگان همکار در صورت عضویت در مگیران و تایید مقالات نمایش داده می شود.